سی تی اسکن

چکیده مقاله

سی تی اسکن چیست؟ سی تی اسکن روشی جدید در تصویربرداری پزشکی است.

چنانچه که در مقاله سی تی اسکن چیست عنوان کردیم، CT Scan مخفف Computed Tomography Scan (اسکن توموگرافی کامپیوتری) است که گاهی به صورت CAT scan هم نشان داده می‌شود. در این روش مجموعه‌ای از تصاویری که توسط باریکه‌های بسیار نازک اشعه ایکس از زوایای متفاوت گرفته شده‌اند، با کامپیوتر پردازش می‌شوند تا تصاویر مقطعی از اندام‌های داخل بدن بیمار به دست آید.

این روش تصویربرداری سریع، بدون درد و دقیق است که امروزه کاربردهای بسیار زیادی در پزشکی دارد و می‌توان آن را تقریباً برای تمام نقاط بدن استفاده کرد.

کنتراست یا ماده حاجب چیست؟

کنتراست یا ماده حاجب نوعی رنگ مخصوص است که بیمار باید در برخی موارد پیش از انجام سی تی اسکن از آن استفاده کند.

کنتراست وضوح و کیفیت تصاویر تهیه شده از بافت‌های نرم بدن را بهبود می‌بخشد.

اینکه کنتراست چگونه وارد بدن بیمار گردد بستگی دارد به اینکه کدام عضو باید اسکن شود.

ماده حاجب می‌تواند به صورت یک مایع خوراکی باشد، یا از طریق تنقیه و یا تزریق وریدی وارد بدن بیمار گردد.

تنها عارضه ماده حاجب واکنش آلرژیک شدید در موارد نادر در تعداد بسیار کمی از افراد می‌باشد.

آمادگی‌های لازم

شما باید پزشکتان را در جریان وضعیت سلامت خود، داشتن آلرژی، مشکلات کلیوی یا مصرف داروهای مربوط به دیابت قرار دهید.
در صورت باردار بودن حتماً باید این قضیه را به پزشکتان اطلاع دهید.
از پوشیدن زیورآلات و لباس‌های دارای قطعات فلزی خودداری نمایید.
ممکن است پزشکتان از شما بخواهد که چند ساعت پیش از انجام اسکن از خوردن و آشامیدن اجتناب نمایید.
در صورت مصرف قرص قند متفورمین ممکن است از شما بخواهند چند روز پیش از انجام اسکن با ماده حاجب آنها را قطع کنید.
برای انجام سی تی باید سعی کنید کاملاً بی‌حرکت باشید.
ممکن است پزشک داروی مسکن یا آرام بخش برای آرام و بی حرکت نگه داشتن بیمار کودک یا نوزاد تجویز کند.
پس از پایان اسکن اگر از کنتراست استفاده کرده باشید در صورت لزوم توصیه‌هایی به شما خواهند کرد.
کنتراست معمولاً خود به خود از بدن دفع می‌شود اما نوشیدن مایعات فراوان به تسریع این فرآیند کمک می‌کند.
در صورت عدم استفاده از کنتراست، لازم نیست اقدام خاصی انجام دهید و می توانید مرکز تصویربرداری را ترک کنید.

عوارض سی تی اسکن

فرد در معرض تابش یون ساز قرار می‌گیرد.
می‌تواند مقدار کمی احتمال ابتلا به سرطان در سال ‌های آینده را افزایش دهد.
برای کودکان باید با احتیاط بیشتری انجام گیرد.
هرچه تعداد دفعات انجام آن بیشتر باشد، میزان تابش اشعه و خطر آن در دراز مدت افزایش می‌یابد.

دستگاه سی تی اسکن

امروزه این دستگاه از یک تخت بلند تشکیل شده است که حلقه‌ای دونات مانند، گرد قسمتی از تخت قرار دارد. بیمار بروی تخت دراز می‌کشد و حلقه دور قسمتی از بدن که قرار است بررسی شود قرار می‌گیرد.

در ادامه به بررسی نسل‌های مختلف این دستگاه می‌پردازیم در اوایل دهه ۷۰ میلادی گادفری هاونسفیلد با کمک کمپانی EMI (صنایع پزشکی و الکتریکی) موفق شد اولین دستگاه سی تی اسکن را به بهره برداری برساند.

از آن زمان تغییرات زیادی روی این دستگاه‌ها انجام شده است. در نتیجه اعمال این تغییرات ۷ نسل مختلف از دستگاه‌های سی تی اسکن تولید شده است.

هر نسل از این دستگاه‌ها منحصر به فرد است و تفاوت دستگاه‌ها در قرارگیری تیوب اشعه ایکس و دتکتورها و نحوه حرکت آنها نسبت به یکدیگر تعریف می‌شود.

نسل‌های مختلف دستگاه سی تی اسکن:

نسل اول: چرخشی/جابجایی، سیستم پرتو خطی (Pencil Beam)

اولین سی تی اسکن‌ها تنها برای اسکن سر به کار می‌رفتند و با سیستم چرخش/جابجایی کار می‌کردند که شامل یک پرتو اشعه ایکس بود که پرتو خطی (Pencil Beam) خوانده می‌شد.
مشکل اصلی این سری از دستگاه زمان بسیار طولانی تصویربرداری و پردازش تصاویر بود.

نسل دوم: چرخشی/جابجایی، سیستم پرتو فن باریک (Narrow Fan Beam)

در نسل دوم دارای فن نازک اشعه ایکس و ۳۰ دتکتور بود.
زمان انجام اسکن به طور محسوسی (پانزده برابر) کاهش یافت.
مشکل نسل دوم این بود که وضوح تصاویر بدست آمده کاهش می‌یافت.

نسل سوم:چرخشی/چرخشی، سیستم پرتو فن پهن

در نسل سوم پرتو فن به ۴۰ تا ۶۰ درجه می رسید و تعداد دتکتورها بین ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد متغیر بود.
بزرگترین مزیت نسل سوم کاهش قابل ملاحظه زمان سی تی اسکن بود.
نقطه ضعف نسل سوم قیمت بسیار گران و خطای حلقه‌های مصنوعی بود.

نسل چهارم: سیستم چرخشی/ساکن

نسل چهارم صرفاً برای رفع مشکل حلقه‌های مصنوعی نسل سوم طراحی شدند.

نسل پنجم: ساکن/ساکن، سیستم پردازش مقطع نگاری با استفاده از پرتو الکترونی

نسل پنجم منحصراً به منظور تهیه تصاویر مقطع نگاری از قلب ساخته شدند.
به این دستگاه‌ها cine-CT scanners یا اسکنرهای پرتو الکترونی می‌گفتند که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این نسل بدلیل طراحی مخصوص قلب دارای بازار هدف کوچک و قیمت بسیار بالا است.

نسل ششم: هلیکال یا مارپیچی

نسل ششم از تکنولوژی حلقه متحرک بهره بردند که زمان اسکن را بسیار کوتاهتر کرد.
نقطه ضعف اصلی نسل ششم در ماهیت جمع آوری داده بود.
چون داده‌ها بصورت مارپیچی تهیه می‌شد تهیه برش کامل ممکن نبود.

نسل هفتم: مجموعه‌های خطی متعدد از دتکتورها

نسل هفتم دارای دتکتورهای مجموعه‌ای متعدد و پرتو اشعه ایکس مخروطی شکل است.
این مشخصات حصول تعداد بسیار زیاد برش در زمان کوتاه را ممکن ساخته‌اند.
این دستگاه‌ها به پردازنده‌های بسیار پیچیده و قوی‌تری نیاز دارند.

در صورت تمایل می‌توانید به مقاله انواع دستگاه‌های سی تی اسکن، که توضیحات کامل و جامع درباره هرکدام از این دستگاه‌ها داده شده است مراجعه نمایید.

مراکز انجام سی تی اسکن

در صورتی که پزشک شما به هر دلیلی برای شما انجام سی تی اسکن را تجویز کند، باید به یکی از مراکز مخصوص انجام آن مراجعه کنید.

در کشور ما می توان برای این کار به برخی از مراکز دولتی و نیز برخی از مراکز خصوصی و نیمه خصوصی مراجعه کرد.

هزینه ای که بیمار باید پرداخت کند قاعدتاً در مراکز دولتی بسیار کمتر از مراکز خصوصی است.

در این مقاله ای تحت عنوان مراکز سی تی اسکن و تصویر برداری پزشکی سعی کرده ایم لیستی از این مراکز را به تفکیک استان های کشور در اختیار شما بگذاریم.

سی تی اسکن مغز

در سی تی اسکن مغز (CT (computed tomography یا کت اسکن مغز (CAT (computerized axial tomography ، تصاویری از داخل سر و گردن تهیه می‌شود.

این اسکن تصویر کاملی از جمجمه، مغز، چشم‌ها، رگ‌ها، مسیر بینی، شاهرگ‌ها و بافت‌ها به ما می‌دهد.

اسکن مغز هم ممکن است با کنتراست انجام شود و هم بدون کنتراست.

دلایل تجویز

ارزیابی تومورها، آسیب‌ها و خونریزی‌های داخلی مغزی.
ناهنجاری‌های ساختاری در مغز (به خصوص زمانی که سایر روش‌های تشخیصی بی‌نتیجه بوده‌اند).
اثر بخشی درمان‌های انجام شده بر تومورهای مغزی.
یافتن لخته‌هایی که باعث اختلالات حرکتی و … شده اند.
عفونت‌های مغزی، تغییر در عملکرد مغز، تشنج و غش کردن.
از دست دادن بینایی، شنوایی، اختلالات تکلمی، ضعف عضلانی و بی‌حسی و گزگز.
راهنمایی برای انجام جراحی مغز یا بیوپسی بافت مغز.

مقایسه سی تی اسکن مغز با ام آر آی

دستگاه ام آر آی به جای اشعه از میدان مغناطیسی برای تصویربرداری از بافت‌های نرم داخل بدن استفاده می‌کند.
ام آر آی بدلیل عدم استفاده از اشعه، برای کودکان مناسب‌تر است.
سی تی اسکن سریع‌تر است. بنابراین در موارد اورژانسی معمولاً این روش تجویز می‌شود.
به طور کلی قیمت این روش از ام آر آی کمتر است.
سی تی را می‌توان به روی بیمارانی که قطعات خارجی فلزی در بدن خود دارند انجام داد.
بدلیل وجود میدان مغناطیسی در ام آر آی انجام آن به روی بیمارانی که قطعات فلزی در بدن دارند ممکن نیست.
در ام آر آی بافت‌ها و ساختارهایی مشخص می‌شوند که ممکن است در سی تی اسکن پشت استخوان‌ها دیده نشوند.
ماده حاجب مورد نیاز در ام آر آی کمتر است.

برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله سی تی اسکن مغز چیست مراجعه فرمایید.

سی تی آنژیو

سی تی آنژیوگرافی (CTA (Computed tomography angiography پرتو نگاری عروق خونی با استفاده از کامپیوتر است.

در مقاله سی تی آنژیو چیست توضیح دادیم که این عمل هم با همان دستگاه سی تی اسکن انجام می‌شود.

در این عمل کنتراست بصورت تزریق وریدی در دست انجام می‌شود.

دلایل تجویز سی تی آنژیو

برخی از شرایطی که ممکن است برای بیمار سی تی آنژیوگرافی تجویز شود:

بررسی وضعیت رگ‌ها و عروقی که به اندام‌های بدن متصل‌اند مانند:

مغز
گردن
قلب
قفسه سینه
شکمی (کلیه، کبد و …)
لگن
پاها
دست و بازو

تشخیص و بررسی وضعیت بیماری‌های وابسته به عروق مانند:

آماس رگ (آنیوریسم)
انسدادها
لخته‌های خون
ناهنجاری‌های موروثی قلبی عروقی
ناهنجاری در رگ‌های خونی مانند نقص در سیستم آوندی
صدمات
تومورها
گسیختگی و پارگی در آوندها
ارزیابی وضعیت عروق ریه، از نظر وجود آمبولی یا سایر مشکلات عروقی در ریه
تشخیص مشکلات عروقی مادرزادی در قلب یا سایر عروق به ویژه در کودکان

دلایل دیگری هم برای تجویز سی تی آنژیو وجود دارد که لیست کامل موارد آن در مقاله سی تی آنژیو چیست ذکر شده است.

مزایای سی تی آنژیوگرافی نسبت به آنژیوگرافی معمولی

سی تی آنژیوگرافی می‌تواند نیاز به جراحی را برطرف نماید.
اگر پس از سی تی آنژیوگرافی هنوز هم نیاز به جراحی باشد این جراحی دقیق تر خواهد بود.
سی تی آنژیو سریع و راحت و بدون درد است و نسبت به آنژیوگرافی معمولی پیچیدگی و خطر کمتری دارد.
سی تی آنژیوگرافی، جزئیات آناتومیکی بیشتر و دقیق‌تری نسبت به آنژیوگرافی معمولی و ام آر آی (MRI) فراهم می‌آورد.
سی تی آنژیو نیازی به بیهوشی و داروی مسکن ندارد.
برای تشخیص انسداد شریان‌های کرونری قلب، این روش بسیار مفید است.
هزینه انجام این روش معمولاً کمتر از آنژیوگرافی معمولی است.
اشعه ایکس به کار رفته در این روش هیچ گونه عوارض جانبی فوری ندارد.

در مقاله سی تی آنژیو چیست تفاوت این روش با آنژیوگرافی معمولی و مزایا و معایب این دو روش هم به صورت کامل بررسی شده است.

در صورت تمایل به کسب اطلاعات بیشتر به مقاله فوق مراجعه نمایید.

سی تی اسکن ریه

امروزه به دلیل همه گیری بیماری جدید کووید-۱۹ یا کرونا، از سی تی اسکن ریه بسیار زیاد استفاده می‌شود.

همچون سایر نقاط بدن در ریه هم از دستگاه اسکن معمول استفاده می‌شود.

دلایل تجویز

تشخیص یا بررسی وضعیت بیماران مبتلا به کووید-۱۹.
بررسی موارد مشکوک مشاهده شده در عکس‌های رادیولوژی معمولی.
تشخیص دلیل علائم بالینی بیماری‌های ریوی مانند سرفه، نفس تنگی، درد قفسه سینه یا تب.
تشخیص تومورهای به وجود آمده در قفسه سینه یا تومورهایی که از سایر نقاط بدن به آنجا پخش شده‌اند.
بررسی وضعیت تومورهای قفسه سینه.
بررسی اثر بخش بودن درمان انجام شده بروی تومورهای قفسه سینه.
راهنمایی برای درمان رادیوتراپی.
بررسی صدمات وارده به اجزای موجود در قفسه سینه، شامل قلب، عروق خونی، ریه، دنده‌ها و ستون فقرات.
بررسی ناهنجاری‌هایی که آزمایش‌های اولتراسوند جنین در قفسه سینه نشان داده شده‌اند.

سی تی اسکن ریه می‌تواند اختلال‌های مختلفی را نشان دهد، از جمله:

تومورهای خوش خیم و بد خیم
التهاب ریه (سینه پهلو)
سل
کووید-۱۹
برونشیت، فیبروز کیسه‌ای
آماس و التهاب و یا سایر بیماری‌های غشای ریوی (پوشش ریه‌ها)
بیماری‌های مزمن ریوی
ناهنجاری‌های موروثی

نتایج

همانند سایر اسکن‌های پرتونگاری کامپیوتری این نتایج بصورت آنی آماده نمی‌شوند.

تصاویر تهیه شده توسط اسکنر از ریه و قفسه سینه باید به وسیله کامپیوترهای مخصوص دستگاه پردازش شوند.

تصاویر نهایی از ریه بیمار بعد از این پردازش‌ها به دست می‌آیند.

رادیولوژیست می‌تواندبر اساس تصاویر نهایی حاصل از پردازش تحلیل خود را به پزشک معالج شما ارائه دهد.

عکس سی تی اسکن ریه سالم

در مقاله سی تی اسکن ریه سالم چگونه است به طور کامل در باره چگونه به نظر رسیدن ریه سالم در سی تی اسکن، همراه با مجموعه‌ای از عکس‌های مرتبط توضیح داده شده است.

در اینجا تنها یک نمونه از عکس سی تی اسکن ریه سالم یک خانم ۳۴ ساله نشان داده شده است.

چنانچه که در تصویر مشخص است عارضه یا ناهنجاری خاصی در ریه این فرد مشاهده نمی‌شود. ریه کاملاً پاک و نرمال است.

برای مشاهده نمونه‌های بیشتر می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید.

سی تی اسکن ریه کرونا

در مقاله سی تی اسکن ریه کرونا چگونه است توضیح داده‌ایم که در بسیاری از مراکز درمانی از سی تی اسکن ریه به عنوان یکی از راه‌های تشخیص بیماری کرونا و تعیین میزان پیشرفت آن استفاده می‌شود.

این اسکن معمولاً بدون استفاده از کنتراست یا ماده حاجب انجام می‌شود (مگر اینکه کنتراست یدینه متوسط تعیین شده باشد).

این روش محدودیت‌هایی برای تشخیص کرونا دارد.

در دوره ابتدایی و متوسط بیماری، سی تی اسکن ریه تا ۱۸ درصد به اشتباه ریه فرد مبتلا به کرونا را نرمال نشان می‌دهد.

اما در موارد بیماری شدید این خطا به ۳ درصد کاهش می‌یابد.

بنابراین بهتر است سی تی اسکن ریه برای تشخیص کرونا تجویز نشود بلکه تنها برای بررسی وضع ریه در شرایط حاد استفاده شود.