پیشرفت تکنولوژی در زمینه‌های مختلف زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است. حوزه پزشکی به طور خاص از این تغییرات تأثیر پذیرفته است. پیشرفت در روش‌های تشخیص، شناسایی و درمان بیماری‌ها قابل توجه بوده است. روش‌های پیشرفته تصویربرداری از اعضای داخلی و غیر قابل دسترس بدن و روش‌های جراحی با استفاده از تکنولوژی‌های جدید، سبب افزایش قابل توجه در شناسایی و درمان بیماری شده است. یکی از این پیشرفت‌های قابل توجه در حوزه پزشکی، استفاده از سیستم پکس (PACS) یا همان سیستم بایگانی تصاویر و ارتباطات است. شکل کاری در بسیاری از بیمارستان‌ها با استفاده از این سیستم تغییر کرده است. در مقالات بسیاری به عناوینی از قبیل پکس چیست؟ مزایای سیستم پکس، یکپارچگی سیستم بیمارستانی با استفاده از پکس، تفاوت پکس با RIS، دایکام و CIS پرداخته شده است. در این مقاله ما به بررسی تاریخچه پکس و ورود آن به حوزه پزشکی می‌پردازیم.
تاریخچه پکس ؛ اولین ورود به حوزه پزشکی
تعیین اینکه ایده استفاده از سیستم بایگانی تصاویر و ارتباطات یا پکس برای اولین بار چه زمانی وارد دنیای پزشکی شده است، بسیار مشکل است. برخی از افراد اولین آغاز به کار آن را مربوط به سال ۱۹۷۹ میلادی و بر اساس ایده ای از استاد پروفسور Heinz Lemke از دانشگاه فنی برلین می‌دانند.
برخی دیگر از افراد، اولین استفاده معنی دار و گسترده این تکنولوژی را مربوط به سال ۱۹۸۲ در دانشگاه کانزاس می‌دانند.
شاید تعیین دقیق این مسأله در تاریخچه پکس و نسبت دادن آن به دانشگاه فنی برلین یا دانشگاه کانزاس، آن قدر اهمیت نداشته باشد. نکته مهم این است که پکس مدرن و امروزی محصول بسیاری از تلاش‌ها، نوآوری‌ها و آزمایش و خطاها است.
با این پیش مقدمه، در ادامه به بیان تاریخچه پکس و تغییر و تحولات ایجاد شده در آن و تبدیل آن به سیستم رادیولوژی قدرتمند کنونی پرداخته شده است.
بررسی تاریخچه سیستم پکس (PACS) یا سیستم بایگانی تصاویر و ارتباطات در سه بازه زمانی صورت می‌گیرد: بازه زمانی گذشته، حال و آینده. در ادامه بحث تاریخچه این سیستم نرم افزاری در بازه‌های عنوان شده مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تاریخچه پکس؛ گذشته
اولین گروه از افرادی که کار با پکس و استفاده از آن را پذیرفتند، مشکلات فراوانی در کار با این سیستم داشتند. آن‌ها قادر به برقراری ارتباط و به اشتراک گذاری داده‌ها و تصاویر با یکدیگر نبودند. در واقع مشکلات اساسی در استفاده از این سیستم وجود داشته است؛ چراکه اساس کار با مشکل مواجه شده بود.
پروتکل‌های اختصاصی، نمایش و انتقال تصویر ایجاد شده در یک مرکز به مرکز دیگر و دستگاه‌های دیگر را مشکل و شاید غیر ممکن ساخته بود. در اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی، با نظارت و سخت‌گیری‌های دولت‌ها، کار روی ایجاد استاندار برای انتفال و ذخیره داده‌های تصویربرداری پزشکی بین دستگاه‌های سخت‌افزاری مختلف شروع شد.
این تلاش به طور مشترک توسط کالج رادیولوژی آمریکا (ACR) و انجمن تولیدکنندگان برق (NEMA) انجام شد. آن‌ها با مشارکت برخی از بزرگان صنعت، استاندار را در این زمینه ابداع کردند و طی سال‌های ۱۹۹۳ موفق به ساخت نسخه استانداردی در این زمینه شدند. این نسخه استاندار و نوآوری در آن زمان تحت عنوان DICOM یا Digital Imaging and Communication in Medicine (تصویربرداری دیجیتال و ارتباطات در پزشکی) نام گرفت.
تاریخچه پکس ؛ زمان حاضر
در طول سه دهه گذشته، مسئولیت‌ها، وظایف و انتظارات از سیستم پکس افزایش یافت. به عبارت دیگر در این مسیر مسئولیت اضافی زیادی بر عهده پکس گذاشته شد.
بسیاری از خدمات موجود در سایر حوزه‌های انفورماتیک از قبیل مدیریت گردش کار، گزارشگری و بازسازی سه بعدی نیز وارد این سیستم شدند.
با استفاده از یکپارچه‌سازی دقیق با سیستم اطلاعات بیمارستان (HIS: Hospital Information System) و سیستم اطلاعات رادیولوژی (Radiology Information System) پکس قادر است که اطلاعات دموگرافیک بیمار را اعلام و یافته‌ها را به صورت الکترونیکی گزارش کند. همچنین مراقبت از بیمار با سرعت بیشتر و کیفیت بهتری انجام شود.
امروزه این برنامه به نقطه‌ای از پیشرفت رسیده است که امکان دریافت و مرور سریع تصاویر را فراهم کرده است. معمولا دریافت ۱۰۰ تصویر بیمار، در کمتر از ۵ ثانیه انجام می‌شود.
کشور ما پیشرفت‌های زیادی در زمینه پزشکی داشته است. در زمینه استفاده از پکس بسیاری از مراکز درمانی مجهز به این سیستم شده اند. بیش از ۶۱۶ مرکز تحت پوشش شرکت دانش بنیان یادمان/ مارکوپکس این سیستم را دریافت کرده‌اند.
تاریخچه پکس ؛ آینده
با توجه به احساس نیاز بیشتر و فراتر رفتن نیاز‌ها از روش‌های تصویربرداری سنتی و گردش کار، متخصصان فنآوری اطلاعات (IT) به دنبال سیستم‌هایی فراگیرتر از سیستم‌هایی هستند که تاکنون وجود داشته‌اند.
نیاز به استفاده از سیستم پکس برای مدیریت تصویربرداری در سایر رشته‌های تصویربرداری از قبیل پوست (Dermatology)، آندوسکوپی (Endoscopy) و آسیب‌شناسی (Dermatology) وجود دارد. VNA یکی از فناوری‌هایی است که در این زمینه به PACS کمک می‌کند.
VNA محلی برای ذخیره تصاویر، اسناد و سایر پرونده‌ها در قالب استاندارد را فراهم می‌کند. سپس پکس و سایر دستگاه‌ها این امکان را دارند که با استفاده از یک رابط ارتباطی استاندارد، برای مثال DICOM، به داده‌های ذخیره شده، دسترسی پیدا کند؛ اما به‌هرحال هنوز موتور گردش کار، ابزارهای گزارشگری و سایر خدمات وجود دارد. به نظر می‌رسد که در آینده ما از یک راه‌حل پکس-محور دور شویم. این امکان وجود دارد که اضافه شدن ابزارهای جانبی و امکانات فراوان دیگر شکل کاملا تغییریافته‌ای از پکس را ارائه دهد.
کلام آخر
سیستم پکس یکی از پیشرفت‌های قابل توجه در حوزه پزشکی است. با استفاده این سیستم امکان بایگانی و دسترسی سریع به تصاویر پزشکی فراهم شده است. حتی امکان به اشتراک گذاشتن تصاویر با سایر مراکز درمانی نیز فراهم شده است. به‌هرحال با استفاده از این تکنولوژی مراقبت‌های بیمار با کیفیت و سرعت بهتری انجام می‌شود. در بررسی تاریخچه پکس و نقطه ورود آن به حوزه پزشکی ابهاماتی وجود دارد.
در اواسط دهه ۱۹۸۰ اولین تلاش‌های جدی صورت گرفته که توسط کالج رادیولوژی آمریکا و انجمن تولیدکنندگان برق اولین استاندارد را در این زمینه ابداع کردند.
در طول سه دهه گذشته، انتظارات و وظایف سیستم پکس بسیار بیشتر شده است. بسیاری از پیشرفت‌ها و خدمات سایر حوزه‌های انفورماتیک وارد این سیستم شده و تغییرات قابل توجهی در آن ایجاد کرده است.
در حال حاضر شرکت دانش‌بنیان تحولات نوین یاد طول سه دههمان یکی از ارائه‌دهنده‌های این سیستم در کشور ماست. محصولات آن تنها محصولی هستند که موفق به دریافت گواهی افتا از سازمان فناوری اطلاعات ایران شده‌اند. تأمین امنیت زیرساخت‌های اطلاعاتی از اولویت‌های کاری این شرکت است.
منابع
