اهمیت مراقبت‌های قبل از بارداری از مراقبت‌هایی که در این دوران صورت می‌گیرد، کمتر نیست. تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری بر روند بارداری مادر، رشد مناسب جنین، سلامت جنین در دوران بارداری و سلامت او در طول دوران زندگی، همچنین سلامتی مادر در طول مدت بارداری و پس از بارداری تأثیرگذار است. بنابراین تاثیر رسیدگی‌های قبل از بارداری محدود به دوران ۹ ماهه بارداری نمی‌شود، بلکه سلامتی مادر در تمام طول زندگی‌اش را متأثر می‌سازد.
با توجه به اهمیت موضوع، ما در این نوشتار سعی می‌کنیم که مفیدترین و کاربردی‌ترین نکات در رابطه با تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری را برای شما خواننده عزیز بیان کنیم. قطعا تأیید می‌فرمایید که ارزش دانستن این نکات به اندازه‌ای است که در لابه‌لای تمام مشغله‌های روزانه، فرصتی را برای مطالعه آنها اختصاص دهید. پس لطفا در ادامه مطالب با ما همراه باشید.
۱. گفتگوی زوجین و برنامه‌ریزی
ورود فرزند به زندگی، زمینه تغییراتی مهمی در زندگی همسران است. زندگی از روند طبیعی قبلی که هر دو نفر به آن عادت کرده بودند، خارج می‌شود. هرچند این تغییرات توأم با اتفاقات شیرین و دل چسب است؛ اما باعث به هم ریختن روند آرام و همیشگی زندگی می‌شود. البته با تدبیر و برنامه‌ریزی، زندگی سریع به روال عادی برگشته و همسران شادی‌ها و لذت‌های جدید را تجربه می‌کنند. زوجین لازم است تا در مورد مسائل مهمی با یکدیگر صحبت کرده و آمادگی لازم را پیدا کنند.
آمادگی روحی برای باردار شدن
لازم است تا زن و مرد هر دو، آگاهانه اقدام به فرزند دار شدن کنند و به طور کلی آمادگی روحی اضافه کردن یک موجود جدید به زندگی را داشته باشند. تنها در این صورت است که با لذت و اشتیاق مقدمات اضافه شدن او به خانواده را فراهم کرده و با آغوش باز آماده پذیرش او خواهند بود.
انجام امور منزل
با توجه به تغییرات جسمی زنان در دوران بارداری، این امکان وجود دارد که شرایطی به وجود آید که انجام کارها و امور روزمره منزل که به عهده زن بود، دچار مشکل شود. لازم است قبل از بارداری همسران در مورد این موضوع صحبت و برنامه‌ریزی داشته باشند.
هزینه‌ها
دوران بارداری و تولد نوزاد باعث ایجاد تغییر iزینه‌های خانواده و اضافه شدن بسیاری از هزینه‌ها می‌شود. ضروری است تا برای هزینه‌هایی از قبیل هزینه مراجعه به پزشک و مشاوره در دوران بارداری و هزینه تغییر رژیم تغذیه‌ای، برنامه‌ریزی شده باشد.
تأمین نیازهای روحی زنان
از دیگر نکات مهم در بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری، برنامه‌ریزی برای تأمین نیاز روحی زنان است. تغییرات هورمونی زنان در دوران بارداری شرایط روحی آنان را تغییر می‌دهد. تأمین نیاز روحی زنان در دوران بارداری نکته بسیار مهمی است که قبل از اقدام به بارداری باید بر این این موضوع نیز برنامه‌ریزی شود.
برنامه‌ریزی‌ها باید به گونه‌ای صورت گیرد که همسران در دوران بارداری زمان بیشتری را در کنار یکدیگر سپری کنند. بنابراین تأمین نیاز روحی زن، از نکات مربوط به تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری بوده و تنها محدود به دوران بارداری نمی‌شود.
تغییر شکل روابط جنسی
مطمئنا با بارداری زنان، روابط جنسی همسران بسته به شرایط جسمی زن، دچار تغییرات مختلف می‌شود. لازم است که در مورد این تغییرات صحبت و برنامه‌ریزی شده باشد. عدم توجه به این موضوع قبل از دوران بارداری، مسائل و مشکلاتی را در دوران بارداری به همراه خواهد داشت. بنابراین ضروری است که همسران قبل از بارداری این موضوع را نیز در نظر داشته باشند.
۲. تنظیم وزن قبل از اقدام به بارداری
یکی از نکات مهم مربوط به بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری، موضوع تنظیم وزن است. اینکه قبل از اقدام به بارداری، وزن خود را به حد ایده‌آل برسانید، بسیار مهم است. وزن مادر در دوران بارداری نیز افزایش پیدا می‌کند. بدیهی است که اگر مادری قبل از دوران بارداری دچار اضافه وزن باشد، تحمل وزن اضافه شده در دوران بارداری برای او مشکلات بیشتری را به همراه دارد. بنابراین داشتن وزنی طبیعی برای راحتی خود مادر مهم است. علاوه بر این وزن بالا در زنان باردار احتمال بروز برخی بیماری‌ها را افزایش می‌دهد، این بیماری‌ها عبارت هستند از:
- فشار خون بالا
- دیابت بارداری
- تولد نوزاد مرده
- نیاز به سزارین برای تولد بیمار
در خانم‌های با وزن کمتر از حد طبیعی نیز، همواره خطر تولد نوزادانی با وزن غیر طبیعی و کمتر از نرمال وجود دارد. بنابراین رسیدن به شرایط وزنی متناسب، برای راحتی و سلامتی مادر و نوزاد بسیار مهم است.
برای رسیدن به وزنی طبیعی از پزشک و متخصص کمک بگیرید. در این صورت پس از رسیدن به شرایط وزنی طبیعی و آماده کردن شرایط برای بارداری و زایمان سالم، با خاطری آسوده اقدام به بارداری کنید. اگر پس از کاهش وزن تصمیم خود را برای زایمان طبیعی گرفته‌اید نیز مطالعه این مطلب را از دست ندهید.
داشتن اضافه وزن و ناهنجاری هورمونی در زنان
برخورداری از وزن بیشتر یا کمتر از حد طبیعی قبل از دوران بارداری، علاوه بر اینکه تحمل وزن اضافی دوران بارداری را در زنان سخت‌تر می‌کند و مخاطرات بسیاری را برای جنین و مادر دارد، ممکن است نشانه ای از وجود ناهنجاری در برخی از هورمون های بدن باشد. به عنوان مثال کم کاری یا پرکاری غده تیروئید در بدن، تعادل وزنی را به هم می‌زند. عدم تعادل در ترشح هورمون تیروئید در بدن، علاوه بر مشکلات وزنی بر عملکرد سایر اندام‌ها نیز تأثیر می‌گذارد.
بنابراین با پیگیری موضوع تعادل وزنی در دوران قبل از بارداری، نه تنها مشکل اضافه وزن یا کم بودن وزن حل می‌شود، بلکه با ریشه‌یابی این موضوع، این امکان وجود دارد که از سایر بیماری‌ها جلوگیری شود یا علت سایر بیماری‌ها نیز برطرف شود.
محاسبه شاخص توده بدنی (BMI)
برای اینکه شما وزن خود را ارزیابی کنید، یک روش بسیار ساده وجود دارد که به راحتی از پس آن بر می‌آیید. شما با محاسبه شاخص توده بدنی خود، متوجه می‌شوید که در چه شرایط وزنی قرار دارید. برای محاسبه شاخص توده بدنی کافی است که وزن خود را تقسیم بر قد خود به توان ۲ کنید. به این ترتیب عدد شاخص توده بدنی شما به دست می‌آید.
پس از اینکه شاخص توده بدنی خود را محاسبه کردید، باید ببینید که شما در کدام طیف از ۴ طیف تعریف شده برای شاخص توده بدنی قرار می‌گیرید. ۴ طیف مشخص شده برای شاخص توده بدنی عبارت است از:
- زیر ۵/۱۸: شخص دچار کاهش وزن است؛
- بین ۵/۱۸ تا ۵/۲۴: وزن شخص نرمال است؛
- بین ۲۵ تا ۹/۲۹: شخص مشکل اضافه وزن دارد؛
- بین ۳۰ تا ۹/۳۹: شخص دچار چاقی مفرط است.
شاخص توده بدنی شما، گویای تعادل یا عدم تعادل وزنی است.
۳. تغذیه مناسب قبل از بارداری
تغذیه مناسب قبل از بارداری، از کلیدی ترین مسائل بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری است. اینکه ما در لابه‌لای بحث به صحبت راجع به این موضوع پرداخته‌ایم، دلیل بر اهمیت کمتر تغذیه در دوران قبل از بارداری نسبت به نکات قبلی نیست. در ادامه برخی نکات مهم در رابطه با تغذیه قبل از دوران بارداری بررسی می‌شود.
نیاز بدن خود را تأمین کنید
به طور کلی یک زن باردار باید نیاز بدن خود و جنین را تأمین کند. توجه به تأمین مواد غذایی مورد نیاز بدن، یکی از مباحث مهم در بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری است. برطرف کردن نیاز جنین و مادر مستلزم استفاده از یک رژیم غذایی کامل است. در یک رژیم غذایی کامل، انواع مواد غذایی گنجانده شده است. گروه‌های اصلی مواد غذایی در یک رژیم غذایی سالم شامل انواع زیر است:
سبزیجات
با توجه به نیاز بدن، استفاده از سبزیجات در رژیم غذایی همه افراد اهمیت دارد. تاثیر این گروه غذایی بر شادابی و سلامتی، آن را به یکی از مهم‌ترین گروه‌های غذایی تبدیل کرده است در هیچکدام از رژیم‌های سبزیجات حذف نمی‌شوند. اهمیت استفاده از سبزیجات در بانوان، در دوران قبل از بارداری و دوران بارداری مهم تر از سایر دوران زندگی است.
دقت داشته باشید که تمامی انواع سبزیجات از جمله سبزیجات تیره، قرمز و نارنجی را مورد استفاده قرار دهید. قطعا سبزیجات تازه بیشتر توصیه می‌شوند و در صورتی که دسترسی به سبزیجات تازه نداشتید، استفاده از سبزیجات منجمد شده و کنسرو سبزیجات، بدون نمک و سس و افزودنی‌های دیگر نیز مفید است.
میوه‌ها
تمامی میوه‌ها و آب میوه‌های خالص و ۱۰۰ درصد در گروه میوه‌ها قرار می‌گیرند. میوه‌ها به شکل تازه، کنسرو و خشک شده قابل تهیه هستند. بدیهی است که میوه‌های تازه بیشترین خاصیت را دارند. بنابراین سعی کنید که برای تامین نیاز بدن، از میوه‌های تازه استفاده کنید.
لبنیات
شیر و تمام فرآورده های تهیه شده از آن در این گروه غذایی قرار می‌گیرند. بهتر است از محصولات لبنی کم چرب استفاده شود، چرا که سرشار از کلسیم هستند.
پروتئین
برای تامین پروتئین بدن خود، سعی کنید از گوشت و مرغ کم چرب یا بدون چربی استفاده کنید. با مصرف دیگر مواد غذایی حاوی پروتئین این امکان را دارید که در منبع پروتئین خود تنوع ایجاد کنید. ماهی، آجیل، نخودفرنگی، لوبیا و دانه‌ها دیگر منابع تأمین کننده پروتئین هستند.
پروتئین در کاهش وزن و لاغری نیز تأثیر دارد.
دانه‌ها
گندم، برنج، جو دو سر، آرد ذرت، جو یا دیگر دانه‌های غلات، در گروه دانه‌ها قرار می‌گیرند. سعی کنید حداقل نیمی از غلات خود را از غلات کامل انتخاب کنید. غلات کامل شامل گندم کامل، برنج قهوه‌ای و بلغور جو دو سر می‌شوند.
بنابراین برای اینکه دوران بارداری سالم، آسان و بی خطری را پشت سر بگذارید، توجه داشته باشید که از تمامی گروه‌های غذایی عنوان شده، در رژیم غذایی روزانه خود به اندازه کافی استفاده کنید.
اسید فولیک کافی بخورید
مقدار اسید فولیک مصرفی خود را قبل از بارداری افزایش دهید. اسید فولیک یک نوع ویتامین B است که در بدن برای ساختن سلول‌های جدید به کار برده می‌شود. این ماده در زمانی که سلول‌های بدن در حال تکثیر و رشد هستند مانند دوران بارداری، اهمیت بیشتری می‌یابد.
مقدار اسید فولیک کافی در بدن از دو نقص شایع و بسیار جدی لوله‌های عصبی (NTDs: Neural Tubes
Defects) به نام‌های اسپینا بیفیدا (spina bifida) و آنسفالی (ancephaly) جلوگیری می‌کند. این بیماری ۳ تا ۴ هفته پس از لقاح شکل می‌گیرند، زمانی که هنوز بسیاری از مادران از بیماری خود اطلاع ندارند. بنابراین استفاده از اسیدفولیک کافی نیز در مباحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری باید لحاظ شود.
توقف نوشیدن الکل و استعمال دخانیات
از دیگر نکات مهم که در موضوع تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری می‌گنجد، ترک استعمال دخانیات و نوشیدنی های الکلی است.
استفاده از الکل و دخانیات قبل از دوران بارداری خطر تولد زودرس نوزاد، نقص لوله‌های عصبی (NTDs) و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را افزایش می‌دهد. شما این امکان را دارید که با اراده محکم و قوی خود، استفاده از این مواد را ترک کنید؛ اما اگر به هر دلیلی به تنهایی قادر به ترک نیستید، مراجعه به مراکز مشاوره ترک و مشاوره‌های روان‌پزشکی تا حد زیادی مفید خواهد بود.
استفاده از ماهی‌ها در رژیم غذایی
استفاده از برخی از انواع ماهی‌ها در دوران قبل از بارداری مفید و برخی از انواع آنها خطرناک هستند. لازم است تا با آگاهی کامل از ماهی‌ها در وعده‌های غذایی خود استفاده کنید.
ماهی‌هایی که استفاده از آنها در دوران قبل از بارداری باید ترک شوند
برخی از ماهی‌های خاص مانند شمشیر ماهی، شاه ماهی، ماهی خال خالی و کوسه حاوی فلزی به نام متیل جیوه هستند. قرار گرفتن جنین در معرض این فلز، به رشد او آسیب می‌رساند. اگر از افرادی هستید که به طور مرتب از این ماهی‌ها استفاده می‌کنید، طبیعی است که این فلز در خون شما جمع می‌شود و پایین آمدن غلظت ان در خون، نیازمند گذشت زمان است. بنابراین مدتی قبل از اقدام به بارداری استفاده این وعده‌های غذایی را کنار بگذارید.
ماهی‌هایی که استفاده از آنها در دوران قبل از بارداری توصیه می‌شود
استفاده از سایر انواع ماهی‌ها و غذاهای دریایی به شما در داشتن بارداری و زایمان سالم کمک می‌کند. لازم است در وعده‌های غذایی خود، حداقل هفته‌ای دو وعده ماهی بگنجانید.
۴. مراجعه به پزشک و مشاوره
انجام معاینات قبل از بارداری و شناسایی و کنترل بیماری‌های مزمن، شانس یک بارداری سالم را در شما و نوزاد افزایش می‌دهد. آگاهی از این بیماری‌ها و مشاوره پزشک به شما کمک می‌کندتاریسک این بیماری‌ها و تأثیر آنها در سلامت بارداری خود را تا حد ممکن کاهش دهید.
کنترل بیماری‌های مادرزادی
در صورتی که شما دچار بیماری‌های مادرزادی از قبیل دیابت، فشار خون بالا، آسم یا فنیل کتونوریا هستید، لازم است که با مشاوره پزشک، نحوه کنترل آنها در دوران بارداری را بیاموزید. برخی از بیماری‌ها باید به طور کامل درمان شوند، بعد بارداری اتفاق بیفتد یا در مورد بعضی از بیماری‌ها لازم است، دوز داروی مصرفی شما تغییر کند. بهرحال شما نیاز به مشاوره و کمک یک فرد متخصص دارید که به شما مشاوره بدهد کهبارداری سالم و بی خطری را پیش رو داشته باشید.
تزریق واکسن‌های ضروری
در رابطه با برخی واکسن‌ها، این امکان وجود دارد که در دوران بارداری نیز آنها را تزریق کرد؛ اما برخی واکسن‌ها از قبیل سرخچه و آبله مرغان، باید از قبل از بارداری تزریق شوند که در دوران بعد از بارداری مشکلی ایجاد نکنند. بنابراین توجه به تزریق واکسن‌های مورد نیاز، از نکات مهم در بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری است.
مشورت در رابطه با داروها
دیگر نکته مهمی که در مراجعه به پزشک قبل از اقدام به بارداری باید توجه کرد، مشورت با پزشک در مورد تمامی ویتامین‌ها و مکمل‌های دارویی و گیاهی است. حتی لازم است در مورد داروهایی که با نسخه پزشک مورد استفاده قرار می‌دهید، صحبت شود.
برخی از انواع داروها، مسبب نقایص جدی هنگام تولد هستند، به نظر می‌رسد لازم است که قبل از بارداری با پزشک در مورد قطع استفاده از آنها یا ادامه مصرف مشورت شود. یا حتی در مواردی باید مدتی از تاثیر دارو در بدن شما گذشته باشد و بعد بارداری صورت گیرد.
مشورت در رابطه با تنظیم وزن
در بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری، رسیدن به وزن ایده‌آل و طبیعی، نکته مهمی است. اما کاهش یا افزایش وزن بدون مشورت با فرد متخصص امری بسیار دشوار است. گاهی نیاز است تا از مشاوره پزشک مراجعه پزشک متخصص در این زمینه استفاده شود.
بنابراین در بحث تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری، مشاوره با پزشک بحثی جدی و مهم است. به پزشک مراجعه کرده و در مورد تمامی مواردی که در اینجا صحبت شد، کاملا دقیق و شفاف صحبت کنید.
مشاوره ژنتیک
یکی از مسائل مهم در رابطه با مشاوره‌های قبل از بارداری، مشاوره ژنتیک است. دلایل بسیار زیادی برای مراجعه به یک مشاوره ژنتیک قبل از بارداری وجود دارد. برخی از این دلایل عبارت است از:
- سن بالای ۳۵ سال در شما یا همسرتان؛ در این شرایط محاسبه سن بارداری بسیار حائز اهمیت است.
- مشکل در بارداری؛
- سابقه سقط چندین جنین؛
- سابقه مرگ جنین؛
- سابقه تولد نوزاد ناقص یا نوزاد با نقص مادرزادی؛
- سابقه بیماری‌های ژنتیکی، اختلال کروموزومی یا نقص مادرزادی در اعضای خانواده زن یا شوهر.
با مراجعه و صحبت با یک مشاور ژنتیک، مشاور ژنتیک با توجه به توضیحاتی که در مورد خود و سابقه خانوادگی خودتان و همسرتان ارائه داده‌اید، به شما می‌گوید که جنین آینده شما چقدر در معرض خطرات ژنتیکی احتمالی است و در صورت لزوم آزمایشاتی را برای تشخیص هر بیماری توصیه می‌کند.
۵. انجام ورزش و تمرینات
از دیگر مسائل مرتبط با تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری، انجام ورزش و تمرین‌های فیزیکی است. ورزش‌های و تمرینات فیزیکی سالم ضمن اینکه برای سلامتی شما مفید است، به شما در داشتن بارداری سالم و راحت‌تر سپری کردن این دوران کمک می‌کند. علاوه بر این موضوع ممکن روی همسر شما هم تأثیر گذاشته و او را نیز تشویق به ورزش کردن کند.
همچنین احتمال زیادی وجود دارد که این عادت خوب در شما نهادینه شود و پس از بارداری نیز به ورزش کردن روزانه ادامه دهید.
سخن آخر
عموم افراد تصور می‌کنند که تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری شامل تغذیه و استراحت می‌شود؛ اما با وجود اینکه توجه به تغذیه و استفاده از تمام گروه‌های مواد غذایی در دوران قبل از بارداری بسیار مهم است؛ اما تأمین مسائل روحی زن و مرد، ورزش کردن و کمک گرفتن از مشاوران متخصص در زمینه های مختلف، جزء مراقبت‌های قبل از بارداری به حساب می‌آیند. اینکه همسران آگاهانه، با برنامه‌ریزی و در نظر گفتن تمامی جوانب اقدام به فرزندآوری کنند، نه تنها در داشتن دوران بارداری سالم و بی خطر تأثیر زیادی دارد، بلکه این موضوع سلامت روحی و جسمی مادر و نوزاد را در تمام دوران متأثر می‌سازد. ضروری است که موضوع تغذیه و رسیدگی قبل از بارداری به اندازه مراقبت‌های دوران بارداری جدی گرفته شود.
منابع
