از آنجایی که از آغاز استاندارد دایکام تقریبا ۳۰ سال می‌گذرد، تاریخچه آن به بخش مهمی از ماهیت آن تبدیل شده است و آشنایی با گذشته دایکام می‌تواند برای پاسخ به بسیاری از سوالات فعلی کمک کند. علاوه بر این، علی‌رغم پشت سر گذاشتن بازبینی‌های مکرر، هرگز انقلابی به معنای واقعی برای استاندارد رخ نداده است. این استاندارد به طور پیوسته تکامل یافته و خود را با مصارف کنونی منطبق ساخته و بسیاری از ویژگی‌های اصیل خود را حفظ کرده است.
فرایند طبیعی تولید، فروش، ارتقاء و استفاده از دستگاه‌های دایکام چندین سال را پوشش می‌دهد. دستگاه‌های مختلف گران قیمت بوده و مدیران بیمارستانی نیز نسبت به صرف بودجه بسیار محافظه‌کار هستند و سعی دارند بیشترین بهره را از ابزارهای موجود ببرند و این امر در برخی موارد تا از کار افتادن کامل دستگاه ادامه می‌یابد. حتی برخی از مراکز درمانی نیز وجود دارند که همچنان دستگاه‌های قدیمی و بازسازی‌شده را به عنوان جایگزین‌هایی با قیمت مناسب خریداری می‌کنند. این امر شرایطی را ایجاد می‌کند که در آن بروزرسانی‌ها به هیچ‌وجه پذیرفتنی نبوده و سازگاری با دستگاه‌های قدیمی (و متعاقبا، دایکام قدیمی) به یک ضرورت تبدیل می‌شود.

کامپیوتر شما چقدر قدیمی است؟

اگر همچنان به ارتقای سریع فناوری باور دارید، به جدول ۴.۱ مراجعه کنید. این جدول آمار مراجعه به وب‌سایت جمع‌آوی شده برای یک فروشنده دایکام خصوصی در سال ۲۰۱۱ را نشان می‌دهد، بنابراین نمونه‌ای نسبتاً عینی از کاربران علاقمند به محصولات دایکام را نشان می‌دهد. چه کسی تصور می‌کرد که ویندوز XP (که در سال ۲۰۰۱ عرضه شده است) در صدر جدول باشد؟ در این عصر گجت‌های موبایل، چه کسی که تصور می‌کرد که Windows NT 4.0 (عرضه‌ شده در سال ۱۹۹۶) در مقایسه با اندروید و نسخه موبایل ویندوز در رده بالاتری قرار بگیرد؟

اگرچه سازندگان زمانی را برای ارتقای محصولات خود اختصاص می‌دهند، اما پذیرش نسخه‌های جدیدتر توسط کاربران به زمان بیشتری نیاز دارد. نتیجه: تولیدکنندگان کاربران خود را به ارتقا مجبور می‌کنند. بیایید به مثالی خوب در دنیای معمولی خودمان اشاره کنیم: پروژه شمارش معکوس Internet Explorer 6 که طی آن مایکروسافت از کاربران می‌خواست نسخه قدیمی IE6 را کنار گذاشته و نسخه‌های جدیدتر را دریافت کنند. مثالی دیگر نیز مربوط به تجربه خودمان است: زمانی که ما به یک شرکت PACS اطلاع دادیم که همچنان از نسخه قدیمی نرم‌افزار آنها استفاده می‌کنیم، پاسخ مضحک آنها درباره محصول خودشان اینطور بود: «آیا همچنان از آن آشغال قدیمی استفاده می‌کنید؟»
ما نیز خندیدیم، دقیقا یک سال پیش بود که همان افراد آن نسخه به اصطلاح «آشغال قدیمی» را به عنوان یک «محصول جدید فوق‌العاده» فروخته بودند.

خود استاندارد نیز لایه دیگری از پیچیدگی را اضافه می‌کند و نگهداری دایکام نیز به دلیل جزئیات متعدد دخیل در رفع بسیاری از آنها به تلاش‌های زیادی نیاز دارد. همچنین، راضی نگه داشتن تمام فروشندگان، کاربران و کارگروه‌های دایکام آسان نیست و شاید بتوان آن را امری غیرممکن قلمداد نمود. همانطور که دیوید کلونی در وبلاگ دایکام خود به آدرس www.dclunie.com نوشته است، «حتی اگر دایکام را مجددا از ابتدا آغاز کرده و آن را به درستی انجام دهیم، مطمئن هستم که علی‌رغم بهترین تلاش¬ها، ما همچنان با مشکلات و نارضایتی‌هایی مواجه خواهیم بود.» بنابراین، علی‌رغم بهترین اهداف، از مشاهده مشکلات مربوط به دایکام در اقدامات خود شگفت‌زده نشوید.
به طور خلاصه، اگر در محیط بالینی چند وجهی فعالیت کنید، شما باید با چندین نسل از ابزارها کار کنید که برخی از آنها با دایکام سازگار بوده و برخی دیگر سازگار نیستند و برخی اوقات باید کشف‌های باستان شناسانه انجام دهید، زیرا مشاهده خواهید کرد که با چندین لایه از تاریخ دایکام سروکار دارید.

 همه این داستان‌ها، چگونه آغاز شد؟

استاندارد دایکام برای اولین بار توسط کمیته مشترک متشکل از کالج آمریکایی رادیولوژی (ACR) و اتحادیه ملی تولیدکنندگان لوازم الکتریکی (NEMA) ایجاد شد. هدف اصلی، ایجاد استانداردی برای مستقل‌سازی تصویربرداری دیجیتال پزشکی سازندگان دستگاه‌ها به منظور تسهیل توسعه تصویربرداری دیجیتال و PACS بود. اگر به چند مورد از صنایع دیگری که در حال حاضر با مشکلات سازگاری فرآیندها با هم مواجه هستند، ما باید آینده‌نگری افرادی که برای ایجاد این سیستم برای مصارف پزشکی دیجیتال قبل از توسعه کامپیوترها و شبکه‌ها تلاش کرده‌اند را تحسین کنیم.
کمیته مشترک ـ تحت عنوان کمیته استانداردهای ارتباطی و تصویربرداری دیجیتال ACR-NEMA ـ فعالیت خود را با بررسی بسیاری از استانداردهای ایجاد شده در آن زمان آغاز کرد. اگرچه کمیته چیزی متناسب با نیازهای خود پیدا نکرد، با این حال توانست نکات ارزشمندی از این مطالعه کسب کند. انجمن فیزیکدانان پزشکی آمریکا (AAPM) اخیرا استانداردی برای ضبط تصاویر بر روی نوارهای مغناطیسی به کار می‌برند. این انجمن تمام اطلاعات را به صورت توالی عناصر داده رمزگذاری می‌کند و هر یک از عناصر می‌توانند طول (اندازه) متغیری داشته باشند و با یک نام متمایز (تگ) شناسایی می‌شوند. ایده ارائه داده‌ها به عنوان یک توالی عناصر داده تگ گذاری شده توسط ACR-NEMA به کار گرفته شد. اگر با HTML یا XML آشنایی داشته باشید، به سرعت می‌توانید متوجه شوید که رویکرد مشابهی در همان استانداردها نیز به کار برده شده است. ایده استفاده از عناصر داده به عنوان ساختارهای کوچک به منظور نشان دادن داده‌ها با هر میزان پیچیدگی روشی بسیار قدرتمند و کارآمد است (شکل ۴-۱).
اولین نسخه استاندارد ـ تحت عنوان ACR-NEMA 300-1985 یا ACR-NEMA 1.0 ـ در سال ۱۹۸۵ منتشر شد و در جلسه سالیانه انجمن رادیولوژی آمریکای شمالی (RSNA) ارائه شد. ACR-NEMA استاندارد به عنوان راهنما پیشنهاد شد و NEMA هیچگونه مسئولیتی در زمینه تفسیر و اجرای آن نداشت. اما اهداف استانداردسازی به خوبی تعیین شده و نیاز به آنها به شدت احساس می‌شد. تطابق با استانداردها به یکی از موارد اضطراری برای انجمن پزشکی تبدیل شد.
همانند تمام نسخه‌های اولیه، ACR-NEMA 1.0 با ایرادات و نواقصی همراه بود. به زودی مشخص شد که استاندارد به تلاش مداوم نیاز دارد تا ساختار بهتری داشته باشد. بدین دلیل، ACR-NEMA ایده کارگروه‌ها (WG) را معرفی کرد که کمیته‌های فرعی مستقلی هستند که وظیفه آنها بهبود بخش‌های استاندارد است. اولین کارگروه VI (که WG-06، استاندارد پایه) نیز نامیده می‌شود برای بهبود ACR-NEMA 2.0 ایجاد شد. نتیجه این اقدام، عرضه نسخه دوم ویرایش شده تحت عنوان ACR-NEMA 2.0 (یا ACR-NEMA 300-1988) در سال ۱۹۸۸ بود. نسخه دوم به حدی قدرتمند بود که توسط سازندگان دستگاه‌های پزشکی به کار برده شده و به تدریج نیز توانست مسیر خود به سمت رابط‌های کاربری پزشکی را هموار کند. حتی امروز، شما می‌توانید دستگاه‌های سی تی اسکن یا آرشیو دیجیتال پیدا کنید که از ACR-NEMA 2.0 استفاده می‌کنند. سازگاری پایه با استاندارد دایکام کنونی باعث شده است که ACR-NEMA 2.0 صرف‌نظر از قدیمی بودن، همچنان به کار برده شود.
اگر شبکه‌های کامپیوتری ایجاد نمی‌شدند، ACR-NEMA 2.0 می‌توانست برای مدت طولانی‌تری در دنیای پزشکی باقی بماند. توانایی انتقال داده‌های پزشکی بین دستگاه‌های توسط ACR-NEMA 2.0 به شدت محدود بود. برای مثال، کاربر می‌توانست تصویری را به یک دستگاه ریموت ارسال کند، اما استاندارد قادر نبود اقدامی که دستگاه باید با تصویر انجام دهد را تعیین کند. این دسته از خلاهای عملکردی در کنار توسعه فناوری شبکه در اواخر دهه ۱۹۸۰ به استانداردی فراتر از یک استاندارد ساده نیاز داشت و در نتیجه بازبینی در این نسخه ضروری بود.
یکی دیگر از مواردی که باعث ضرورت بازبینی می‌شد، نیاز به سازگاری با دستگاه‌های دیجیتال مختلف و پروتکل‌های ارتباطی آنها بود. این دستگاه‌ها نه تنها به روشی جدید برای بررسی جریان کاری اطلاعات دیجیتال نیاز داشتند، بلکه به مدل اطلاعاتی مستحکمی برای پزشکی دیجیتال نیز نیاز مبرمی احساس می‌شد.
در واکنش به این نیازهای متغیر، نسخه سوم استاندارد ACR-NEMA ایجاد و نسخه اولیه و بسیار ساده آنر در سال ۱۹۹۲ در RSNA رونمایی شد. سال بعد نیز جلسات ماهیانه کارگروه‌ها به منظور بهبود این نسخه برگزار شدند. نه بخش اول استاندارد ACR-NEMA در سپتامبر ۱۹۹۳ تکمیل و در RSNA همان سال رونمایی گردید. استاندارد بازبینی شده تحت عنوان ACR-NEMA DICOM (تصویربرداری دیجیتال در ارتباطات و پزشکی) نامیده شد و برخی نیز به دلیل عرضه بعد از نسخه دوم، آن را DICOM 3.0 نامگذاری کردند. بنابراین، استاندارد تحت عنوان DICOM 3.0 نامیده شد (اگرچه نسخه‌هایی تحت عنوان DICOM 2.0 و DICOM 3.0 وجود نداشتند. به همین دلیل، عدد ۳.۰ اغلب از آن حذف شده و این استاندارد عمدتا تحت عنوان دایکام خوانده می‌شود.

ACR-NEMA و دایکام

چند سال پیش، من در یک پروژه PACS شرکت کردم که در آن ایستگاه کاری GE 13 Advantage به یک سرور تصویربرداری مرکزی متصل می‌شد. به دلیل ماهیت قدیمی، ایستگاه کاری با دایکام ۳.۰ سازگار نبود. این ایستگاه کاری از استاندارد خیلی قدیمی ACR-NEMA 2.0 استفاده می‌کرد. با این حال، با اندکی تغییر در نرم‌افزار دایکام ۳.۰، ما توانستیم متصل شده و تصاویر را از ایستگاه کاری GE به سرور دایکام ۳.۰ منتقل کنیم. ما خودمان را خیلی خوش‌شانس می‌دانستیم، اما تجربه ما یک نکته بسیار مهم را ثابت کرد: دایکام ۳.۰ ساختاری کافی را از نسخه پیشین خود ACR-NEMA به ارث برده بود و این امر باعث شد چنین پروژه‌ای ممکن شود و داشتن دستگاهی با نسخه پیش از دایکام ۳.۰ مانع از سازماندهی جریان کاری دایکام ۳.۰ نمی‌شود.
از برخی جهات، داشتن یک دستگاه ACR-NEMA 2.0 بهتر از کار کردن با یک دستگاه دیجیتال غیرپزشکی که پیشتر به آن اشاره کردیم، خواهد بود. علاوه بر این، برخی از سازندگان ممکن است همچنان به روز رسانی‌هایی را برای ارتقای دستگاه‌ها به دایکام ۳.۰ ارائه دهند (شایان ذکر است که این اقدام بدون شک با پرداخت هزینه میسر خواهد بود). با این حال، هرگز این اشتباه را مرتکب نشوید که با خرید یک دستگاه MR با ۱۵ سال کارکرد به جای یک دستگاه نو قصد صرفه‌جویی در هزینه‌ها داشته باشید. در این صورت مجبور خواهید بود بیش از هزینه‌ای که صرفه‌جویی کرده‌اید برای ارتقاء دستگاه و سازگاری آن با سایر PACSهای خود صرف کنید.

کپسول زمان

زمانی، از من درخواست شد تا در اتصال دایکام به یک اسکنر MR قدیمی یک شرکت PACS شناخته‌شده کمک کنم. طبق معمول، کار بسیار ساده بود: اسکنر باید برای اتصال به سرور جدید دایکامی که ما ارائه می‌دادیم، راه‌اندازی می‌شد. بعد از یک جستجوی طولانی، مالک MR توانست تیم پشتیبانی MR را پیدا کند و ما برای دیدار با مهندس میدانی آنها در ساعت ۹ صبح قرار گذاشتیم تا یک به روزرسانی ۵ دقیقه‌ای MR انجام دهیم.
مهندس به موقع رسید و به مدت چندین ساعت درگیر MR بود و در کمال ناامیدی از تلاش خود منصرف شد. او چندین سال بعد از توقف تولید این مدل استخدام شده و آموزش‌هایی را دریافت کرده بود. بنابراین، وی گروه دیگری را دریافت کرد و همان داستان تکرار شد. بعد از یک ساعت تماس تلفنی، فرد سوم فراخوانده شد و او مدتی طولانی بود که در این زمینه کار می‌کرد و انتظار می‌رفت که نحوه وارد شدن به صفح تنظیم MR را به خاطر داشته باشد. بعد از اندکی همفکری، تنظیمات بالاخره اعمال شدند. اعمال تنظیم به پنج دقیقه زمان نیاز داشت، اما این فرایند یک روز طول کشید و باعث خستگی فیزیکی و ذهنی ما شد.
نکته اخلاقی داستان: مراقب دستگاه‌های قدیمی باشید. در بسیاری از موارد، افرادی که با این دستگاه‌ها آشنا هستند، در مقایسه با خود دستگاه بسیار نادر و ارزشمندتر هستند.

دایکام ۴.۰ هرگز جایگزین دایکام ۳.۰ نشد و همان نسخه ۳.۰ هر سال توسط کارگروه‌های دایکام به روز رسانی شده و نسخه جدیدی از دایکام ۳.۰ عرضه می‌شود. بازبینی‌های استاندارد به صورت PS3.X-YYYY شماره‌گذاری شده‌اند که در آنها ۳ عدد استاندارد، X شماره نسخه و YYYY نیز سال ویرایش است. برای مثال، PS3.5-2011 به معنای دایکام ۳، بخش ۵ و ویرایش ۲۰۱۱ است و جایگزین نسخه پیشین PS3.5 شده است. با این حال، هر یک از نسخه‌های جدید همچنان به نسخه استاندارد دایکام ۳.۰ رجوع می‌کنند.
این روش نامگذاری می‌تواند باعث بروز سردرگمی بین شماره‌های استاندارد و ویرایش گردد. این سوال از من در مورد نرم‌افزاری که شرکتمان تولید می‌کرد، پرسیده شد: “آیا از دایکام ۲۰۰۳ پشتیبانی می‌کنید؟” همانطور که می‌دانید، دایکام ۲۰۰۳ وجود ندارد، بلکه ویرایش ۲۰۰۳ دایکام ۳.۰ وجود دارد. با این حال، این سوال و سوالات مشابه بسیار رایج هستند و باید در زمینه پیدایش دایکام در نظر گرفته شوند.

1. تمام دستگاه‌های دایکامی که شما با آنها سروکار دارید، اساسا نسخه‌هایی از دایکام‌هایی هستند که در زمان ساخت به کار برده شده است. آنها می‌توانند متفاوت باشند.
2. دستگاه‌های دایکام باید با یکدیگر کار کنند. بنابراین، هماهنگ‌سازی تمام دستگاه‌های دایکام بسیار مهم‌تر از خرید دستگاهی با آخرین نسخه دایکام است. بدین دلیل، تولیدکنندگان دایکام با عرضه جدیدترین نسخه هیجان زده نمی‌شوند. آنها عجله‌ای برای جایگزین کردن پروتکل‌های قدیمی دایکام با مدل‌های پربازده و جدید ندارند. حتی بسیاری از دستگاه‌های دایکام که به تازگی تولید شده‌اند، از بسیاری از قابلیت‌های دستگاه‌های اواسط دهه ۱۹۹۰ برخوردار هستند.
3. اگر قصد دارید یک راهکار دایکام را در محیطی پیچیده پیاده‌سازی کنید، همواره سازگارترین مورد را به جای جدیدترین مورد انتخاب کنید. برای مثال، نسخه‌های جدید دایکام به قابلیت‌های فشرده سازی تصویر مجهز شده‌اند که باعث انتقال و ذخیره‌سازی تصاویر پزشکی با بازده بیشتری می‌گردد. با این حال، در دنیای دایکام، همواره باید دو دستگاه وجود داشته باشند تا ارتباطی بین آنها برقرار شود و انتقال تصاویر فشرده‌سازی شده به دستگاهی قدیمی که از فرمت غیرفشرده پشتیبانی می‌کند، امری بیهوده خواهد بود. این بدین معنا نیست که شما باید دستگاه‌های قدیمی را نگه دارید، بلکه باید بدون شک به دنبال خرید دستگاه‌های جدید باشید. اما اگر همچنان چندین دستگاه قدیمی دارید، شما باید سازگاری را در اولویت قرار دهید.

سطح سازگاری دستگاه دایکام در بیانیه تطابق دایکام درج شده است (پیشتر گفته شده بود که به این مسأله اشاره خواهیم کرد). دستگاه‌های دایکام می‌توانند از ویژگی‌های اختیاری و نیمه‌اختیاری متعددی پشتیبانی کنند و برخی از این ویژگی‌ها در مقایسه با افزونه‌های جدید دایکام بسیار ارزشمند هستند.

ACR-NEMA 2.0

اگرچه بیش از یک دهه پیش، دایکام ۳.۰ جایگزین ACR-NEMA 2.0 شد، اما این نسخه همچنان در برخی از مصارف پزشکی به کار برده می‌شود. بسیاری از سازندگان نرم‌افزار دایکام همچنان با ACR-NEMA 2.0 سازگار هستند تا بتوانند داده‌هایی با این فرمت قدیمی را دریافت کنند. تبدیل فرمت‌های قدیمی به دایکام ۳.۰ نیز به کسب‌وکار جداگانه‌ای تبدیل شده است و توسط برخی از شرکت‌های نرم‌افزاری دایکام انجام می‌شود.
تمام سوالات مربوط به سازگاری دایکام را می‌توان با مراجعه به نسخه فعلی استاندارد پاسخ داد. NEMA آخرین ویرایش‌های دایکام ۳.۰ را در وب‌سایت رسمی خود قرار داده است که می‌توان از آنجا خریداری کرده یا سفارش داد (http://medical.nema.org).
من فکر می‌کنم که این موارد به عنوان مقدمه کافی هستند. نظرتان در مورد اندکی بررسی عمیق‌تر نحوه عملکرد چیست؟ به نظرم باید اندکی به استخوان‌ها و ذهن خود کش و قوس داده و سپس کمربندها را بسته و برای سفر در این مسیر پرفراز و نشیب آماده باشید.
منبع: Digital Imaging and Communications in Medicine