نرم افزار پکس سیستمی برای بایگانی و بازیابی تصاویر پزشکی است. بیمارستان‌ها در طول ماه و سال با مقدار زیادی از تصاویر پزشکی از قبیل سی تی اسکن، ام آر آی و سایر تصاویر روبرو هستند که باید فکری به حال ذخیره سازی آن‌ها بکنند. ذخیره سازی این تصاویر علاوه بر زمان‌بر بودن نیاز به هزینه و فضای زیادی دارد. با ورود سیستم پکس به حوزه پزشکی تمامی این مشکلات حل شده است. به‌ویژه اینکه با افزوده شدن امکانات جانبی به این سیستم قابلیت‌های آن افزایش یافته است. برای بیان کارآیی این سیستم، دانستن این نکته کافی است که امروزه دریافت ۱۰۰ تصویر بیمار در کمتر از ۵ ثانیه امکان پذیر است. دانستن معماری پکس، این سیستم شگفت انگیز موضوعی است که در این نوشتار به آن می‌پردازیم.
معماری پکس ؛ اجزا اصلی
همان طور که بیان شد هدف این نوشتار بررسی معماری پکس، این نرم افزار تاثیرگذار در حوزه پزشکی است. به‌طور کلی سیستم پکس از چهار جز اصلی تشکیل شده است. در واقع این ۴ جز تشکیل دهنده‌های اصلی معماری این نرم افزار هستند.
- دستگاه‌های تصویربرداری؛
- ایستگاه‌های کار؛
- شبکه کامپیوتری؛
- پایگاه داده و بانک‌های اطلاعاتی.
این اجزا در مجموع سیستمی را تشکیل می‌دهند که وظایف آن عبارت است از:
- تصویربرداری؛
- ایجاد بانک اطلاعاتی؛
- جریان اطلاعات در شبکه؛
- بایگانی تصاویر.
برای آشنایی با معماری پکس، سیستمی‌که به خوبی از عهده تمامی وظایف عنوان شده برآمده با ما همراه باشید.
معماری پکس ؛ دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی
در حوزه پزشکی از دستگاه‌های تصویربرداری مختلفی استفاده می‌شود. دستگاه‌هایی شامل CT-Scan ، CR، MRI، سونوگرافی و سایر دستگاه‌ها، اولین جز تشکیل دهنده سیستم پکس هستند.
به بیان دیگر کار سیستم پکس ذخیره، بایگانی و بازیابی تصاویری است که توسط این دستگاه‌ها تهیه می‌شود. در اتاق تصویربرداری اتاقی وجود دارد که به نوعی اتاق فرمان است.
معمولا تکنسین تصویربرداری برای در امان بودن از اشعه ایکس در این اتاق است. تصویربرداری را از این اتاق کنترل می‌کند و با بیمار ارتباط صوتی دارد. در این اتاق کامپیوتری وجود دارد که دارای وظایف و مشخصات زیر است:
- متصل به دستگاه تصویربرداری است؛
- وظیفه بازسازی تصاویر بر عهده این کامپیوتر است؛
- به server سیستم پکس متصل است؛
اتصال این سیستم با server سیستم پکس، قابلیت‌های زیر را فراهم می‌کند:
- امکان استفاده از بانک اطلاعاتی وجود دارد؛
- تصاویر در بایگانی اطلاعاتی ذخیره می‌شوند؛
اپراتور دستگاه علاوه بر اینکه تصویر تهیه شده را به بانک اطلاعاتی تصاویر اضافه می‌کند، به تصاویر دیگری در بانک اطلاعاتی دسترسی دارد. ممکن است تصاویر قبلی بیمار نیز در این سیستم ذخیره شده باشد و در حال حاضر به آن‌ها نیاز باشد. اپراتور این امکان را دارد که از آن‌ها نیز پرینت تهیه کند.
معماری پکس ؛ ایستگاه‌های کار (work station)
هر ایستگاه کار متشکل از یک سیستم رایانه و فردی است که از تصاویر ذخیره شده استفاده می‌کند.
یکی از این ایستگاه‌ها همان اتاق رادیولوژی است. در این ایستگاه، اعمال زیر توسط فرد رادیولوژیست انجام می‌شود:
- امکان ویرایش تصاویر با استفاده از ابزار tools سیستم پکس؛
- درج مشاهدات و یافته‌های خود روی تصویر؛
علاوه بر ایستگاه‌ها رادیولوژی ایستگاه‌های کاری دیگر نیز وجود دارند. دیگر ایستگاه‌ها عبارتند از:
- پذیرش بخش رادیولوژی: مسئول پذیرش به تصاویر دسترسی دارد. از تصاویر تهیه شده CD تهیه می‌کند و به بیمار تحویل می‌دهد؛
- بخش بستری: پزشک مقیم در این بخش امکان مشاهده تصاویر و برنامه ریزی درمانی برای بیمار را دارد؛
- بخش اتاق عمل؛ پزشکی که در این اتاق نیاز به تصاویر بیمار یا تصاویر قبلی او دارد، امکان مشاهده تصاویر از طریق این سیستم را دارد.
بسته به سیاست گذاری بیمارستان‌ها ایستگاه‌های کاری مختلفی تعریف می‌شود.
ممماری پکس؛ شبکه کامپیوتری
یکی از امکاناتی که امروزه در بیمارستان‌های کشورهای پیشرفته وجود دارد این است که تقریبا هر بیمارستانی مجهز به یک شبکه داخلی، به‌منظور استفاده تمام بخش‌ها و واحدهای بیمارستانی از سیستم یکپارچه اطلاعات بیمارستانی (HIS) در کنار شبکه جهانی است.
در کشورهای در حال توسعه نیز، در برخی از بیمارستان‌های درجه یک این امکان فراهم شده است.
در کشور ما نیز با وجود مشکلات فراون در این زمینه، برخی بیمارستان‌ها مجهز به شبکه داخلی HIS شده‌اند.
در یک بیمارستان، برای استفاده از سیستم پکس، وجود یک شبکه ضروری است. حتی اگر این شبکه داخلی HIS نباشد. با وجود این شبکه امکان استفاده سایر بخش‌ها از قبیل بخش بستری و اتاق عمل از سیستم پکس فراهم می‌شود.
تجهیزات تصویربرداری که متصل به شبکه PACS هستند، تصاویری که تهیه شده است را از طریق نرم افزار PACS PLUS به Server منتقل می‌کند.
Sever در شبکه کامپیوتری در واقع یک دستگاه کامپیوتر مرکزی با قابلیت‌های بسیار بیشتر و قدرت پردازش بالاتر است که اطلاعات در آن ذخیره می‌شود. با انتقال تصاویر به Server تمامی بخش‌های مجاز امکان استفاده از تصاویر موجود در شبکه را دارند. در یک شبکه کامپیوتری یک کامپیوتر Server و بقیه سیستم‌‌های موجود در آن Client هستند.
معماری پکس ؛ پایگاه داده و بانک‌های اطلاعاتی
پایگاه داده در این سیستم حاوی تمامی‌تصاویری است که توسط دستگاه‌های تصویربرداری MRI، CT-Scan، CR و سایر دستگاه‌های مرتبط با سیستم PACS گرفته شده است. تصاویری که توسط تمامی‌دستگاه‌های مرتبط با سیستم پکس گرفته شده از طریق LAN (Local area Network) یا WAN (Wide Area Network) روی Server ذخیره می‌شوند. این اطلاعات در طول شبکه و توسط تمامی ایستگاه‌های کاری قابل دسترسی است.
تصاویری که روی Server ذخیره می‌شوند، مطابق با فرمت خاصی هستند که با استاندارد DICOM منطبق است. اطلاعاتی از قبیل نام بیمار، تاریخ تهیه تصویر، شماره پرونده بستری یا سرپائی ذخیره می‌شود.
ساختار بانک اطلاعاتی به صورت Access و SQL است. فایل‌های مورد نیاز برای نرم افزار PACS PLUS نیز در آن وجود دارد.
کلام آخر
با ورود سیستم پکس به حوزه پزشکی، امکان ذخیره و بازیابی تصاویر پزشکی با سرعت بسیار بالا و هزینه کمتر فراهم شده است. در این سیستم شرایطی فراهم شده است که تصاویر بایگانی شده در آن، در بخش‌های مختلف داخل یک بیمارستان یا مرکز درمانی قابل دسترسی هستند. علاوه بر این اطلاعات ذخیره شده در این سیستم در سایر مراکز درمانی نیز قابل دسترسی است. معماری پکس شامل چهار جز اصلی می‌شود. دستگاه‌های تصویربرداری، ایستگاه‌های کار، شبکه کامپیوتری و پایگاه داده و اطلاعات بانکی چهار جز اصلی سیستم پکس هستند.
پایین‌ترین بخش در معماری پکس، دستگاه‌های تصویر برداری هستند. این تصاویر از دستگاه رایانه در بخش تصویربردای که به سیستم پکس متصل است وارد سیستم پکس می‌شوند. این دستگاه رایانه با استفاده از نرم‌افزار PACS PLUS به شبکه پکس اضافه و در آن ذخیره می‌شود.
