تومورهای مغزی و نخاعی معمولا به دلیل علائمی که فرد دارد، یافت می‌شوند. در صورت مشکوک بودن به تومور، برای تایید تشخیص به آزمایش‌های گوناگونی برای اسکن تومور مغزی نیاز است. 

سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی

اگر علائم و نشانه‌های شما حاکی از وجود تومور مغزی یا نخاعی باشد، پزشک در مورد سابقه بیماری شکا، با تمرکز بر علائم و زمان شروع آن‌ها سوالاتی پرسیده، همچنین با انجام آزمایشاتی چون رفلکس، قدرت عضلانی، بینایی، حرکت چشم و دهان، هماهنگی، تعادل و هوشیاری عملکرد مغز و نخاع شما را بررسی می‌کند.

اگر نتایج غیرعادی باشد، پزشک می‌تواند شما را به متخصص مغز و اعصاب (پزشک متخصص در درمان بیماری‌های سیستم عصبی) یا جراح مغز و اعصاب (پزشک متخصص جراحی سیستم عصبی) ارجاع داده تا آزمایش‌های دقیق‌تر مغز و اعصاب صورت پذیرد.

آزمایش تصویربرداری

پزشک شما ممکن است یک یا چند آزمایش تصویربرداری تجویز کند. در این نوع از آزمایش، اشعه ایکس، امواج مغناطیسی قوی یا مواد رادیواکتیو برای ایجاد تصویر از مغز و نخاع استفاده می‌شود.

برای یافتن بیماری‌های مغزی اغلب از تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT – سی تی اسکن) استفاده می‌شود. در صورت وجود تومور، این اسکن‌ها آن را نشان می‌دهند. پزشکان اغلب براساس شکل ظاهر شدن تومور در اسکن تومور مغزی و محل آن در مغز، به اطلاعات مورد نیاز خود می‌رسند.

اسکن تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)

اسکن MRI برای مشاهده مغز و نخاع بسیار مناسب است و به عنوان بهترین راه برای یافتن تومورها شناخته می‌شود. معمولا عکس‌هایی که از MRI بدست می‌آید، نسبت به تصاویر سی تی اسکن (CT Scan) از جزئیات بیشتری برخوردار است. اما درست همانند سی تی اسکن، MRI نیز تصاویر استخوان‌های جمجمه را نمی‌تواند نمایش دهد، بنابراین ممکن است تاثیرات تومور بر روی استخوان‌های جمجمه مشاهده نشود.

اسکن MRI از امواج مغناطیسی قوی (به جای اشعه ایکس) و رادیویی برای تصویرسازی استفاده می‌کند.  ممکن است قبل از انجام اسکن یک ماده حاجب به نام گادولینیوم به داخل ورید تزریق شود تا جزئیات بیشتری ثبت گردد.

انواع خاصی از MRI که می‌تواند در برخی شرایط مفید واقع شود:

آنژیوگرافی با رزونانس مغناطیسی (MRA) و ونوگرافی با رزونانس مغناطیسی (MRV):

این انواع خاص از MRI برای نگاه انداختن به رگ‌های خونی مغز مورد استفاده قرار گرفته و برای قبل از انجام جراحی و به منظور کمک به جراح بسیار کاربردی است.

طیف سنجی با رزونانس مغناطیسی (MRS):

این آزمایش می‌تواند به عنوان بخشی از یک MRI انجام شود و تغییرات بیوشیمیایی ناحیه مغز را اندازه گیری کند (به صورت گرافی به نام طیف نمایش داده شده و البته تصاویر ساده‌ای نیز می‌تواند تولید کند). گاهی اوقات با مقایسه نتایج حاصل از تومور با بافت مغز معمولی، می‌توان نوع تومور را تخمین زد (یا فهمید با چه سرعتی درحال رشد است). اگرچه برای تشخیص دقیق همچنان به نمونه برداری نیاز است. همچنین می توان از MRS در دوران پس از درمان نیز برای تعیین آنکه آیا ناحیه‌ای که در آزمایش دیگری غیرعادی به نظر رسیده، تومور باقی مانده یا بافت زخم است، استفاده کرد.

پرفیوژن رزونانس مغناطیسی:

در این نوع از آزمایش که به آن MRI پرفیوژن نیز گویند، ماده‌ای حاجب به سرعت به داخل ورید تزریق می‌کنند. سپس نوع خاصی از تصویر MR به دست می‌آید تا میزان خونی که از قسمت‌های مختلف مغز و تومور عبور داده شده، بررسی شود. معمولا تومورها به نسبت دیگر قسمت‌های مغز خون بیشتری را دارا هستند. یک تومور به سرعت درحال رشد ممکن است خون بیشتری نیز نیاز داشته باشد.

MRI پرفیوژن می‌تواند به پزشکان این آگاهی را دهد که بهترین مکان برای نمونه برداری کدام است. همچنین برای دوران پس از درمان نیز مورد مصرف بوده و تعیین اینکه آیا بافتی که غیرطبیعی به نظر رسیده، تومور باقی مانده یا بافت اسکار است، کمک می‌کند.

MRI فانکشنال (fMRI):

این آزمایش به دنبال تغییرات جزئی جریان خون در قسمت‌های فعال مغز بوده و از آن برای تعیین اینکه چه بخشی از مغز عملکردهایی چون گفتار، تفکر، احساس یا حرکت را کنترل می‌کند، استفاده می‌شود. پزشکان می‌توانند از این روش برای تعیین اینکه از کدام قسمت از مغز به هنگام جراحی یا پرتودرمانی باید دوری کرد، استفاده کنند.

این آزمایش همانند MRI استاندارد است. با این تفاوت که به هنگام انجام اسکن از شما انجام امور خاصی (مانند پاسخ به سوالات ساده یا تکان دادن انگشتان) خواسته می‌شود.

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT – سی تی اسکن)

سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس، تصاویر مقطعی از مغز و نخاع (یا قسمت‌های دیگر بدن) تولید می‌کند. بر خلاف اشعه ایکس معمولی، سی تی اسکن می‌تواند از بافت نرم نیز تصویر بگیرد.

به هنگام جستجو برای تومورهای مغزی یا نخاعی، از آن به اندازه MRI استفاده نمی‌شود اما در زمان‌هایی که MRI یک گزینه مناسب نیست، می‌توان از آن استفاده کرد (مانند افرادی که چاقی بیش از حد داشته یا ترس از مکان‌های بسته دارند). همچنین سی تی اسکن جزئیات بیشتری از ساختار استخوانی نزدیک تومور را نشان می‌دهد.

درست مانند MRI، قبل از انجام سی تی اسکن ممکن است ماده حاجب به داخل ورید تزریق کنند (اگرچه این ماده با ماده مورد مصرف در MRI متفاوت است). این کار کمک می‌کند تا تومورهای موجود بهتر ترسیم شوند.

سی تی آنژیوگرافی (CTA):

در این آزمایش، هنگامی که شما در دستگاه سی تی قرار دارید، ماده‌ای حاجب به داخل ورید تزریق می‌کنند. این کار کمک می‌کند تا تصاویر با جزئیاتی بیشتر از رگ‌های خونی مغز به دست آمده و جراح برای عمل برنامه ریزی کند. در بعضی موارد سی تی آنژیوگرافی در مقایسه با MRI آنژیوگرافی جزئیات بهتری از رگ‌های داخلی و اطراف تومور را ارائه می‌دهد.

اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET)

برای انجام اسکن PET ، ماده ای با خاصیت اندک رادیواکتیوی به شما تزریق می‌شود (معمولا نوعی شکر به نام FDG) که عمدتا در سلول‌های تومور تجمع می‌کند. سپس از دوربینی مخصوص برای تصویربرداری از نواحی رادیواکتیو بدن استفاده می‌شود. تصویر به دست آمده به اندازه اسکن MRI یا CT از جزئیات برخوردار نبوده، اما می‌تواند اطلاعات مفیدی بر اینکه آیا بافت غیرطبیعی‌ای که در تست‌های دیگر (مانند MRI) مشاهده شده، تومور است یا خیر، ارائه دهد. این آزمایش بیشتر در تومورهای بدخیم (تومورهای درجه بالا) کاربرد دارد.

همچنین از این آزمایش می‌توان در دوران پس از درمان برای تشخیص آنکه بافت غیرطبیعی، تومور باقی مانده یا بافت اسکار (ترمیم ناقص آسیب‌های پوستی) است، استفاده کرد. در اسکن PET تومور باقی مانده نمایان می‌شود اما بافت اسکار خیر.

عکسبرداری از سینه

در صورت یافت تومور در مغز، ممکن است که پزشک عکسبرداری از ریه‌ها را نیز تجویز کند. این بدان دلیل است که در افراد بزرگسال، بیشتر تومورهای مغزی از عضوی دیگر آغاز شده (بیشتر در ریه‌ها) و سپس به مغز انتشار پیدا کرده‌اند. این آزمایش می‌تواند در مطب دکتر، مراکز رادیولوژی سرپایی یا بیمارستان انجام گیرد.

نمونه برداری از تومور مغزی یا نخاعی

آزمایشات تصویربرداریی چون MRI و سی تی اسکن ممکن است نواحی غیرطبیعی‌ای را نشان داده که احتمال می‌رود تومور مغزی یا نخاعی باشند. اما این اسکن‌ها همیشه نمی‌توانند نوع تومور را مشخص کنند. به همین منظور قسمتی از بافت تومور را جدا کرده که به آن نمونه برداری یا بیوپسی می‌گویند. نمونه برداری می‌تواند به تنهایی و یا در خلال جراحی برای برداشت تومور انجام گیرد.

گاهی اوقات، ممکن است تومور در اسکن MRI بسیار واضح باشد (به عنوان مثال، کاملا شبیه آستروسیتوما باشد) یا در قسمتی از مغز واقع شده که انجام بیوپسی را دشوار می‌کند (مانند ساقه مغز). در بعضی موارد نادر اسکن PET یا طیف سنج MR به اندازه کافی اطلاعات  را می‌دهد که دیگر نیازی به انجام بیوپسی نیست.

دو نوع اصلی نمونه برداری از مغز شامل:

نمونه برداری استریوتاکتیک (سوزنی)

اگر با توجه به تصویربرداری‌ها، انجام جراحی برای خارج کردن تومور بیش از اندازه خطرناک بوده(مانند برخی تومورها در نواحی حیاتی، اعماق مغز یا تومورهای دیگری که به سادگی با جراحی خارج نمی‌شوند) اما همچنان به نمونه‌ای برای انجام تشخیص نیاز باشد، از این نوع نمونه برداری استفاده می‌کنند.

ممکن است بیمار در طول انجام نمونه برداری هوشیار و یا غیرهوشیار (بیهوشی عمومی) باشد. اگر بیمار هوشیار باشد، جراح مغز و اعصاب، بیهوشی موضعی را به پوست بالای سر تزریغ خواهد کرد تا بیمار چیزی حس نکند (مغز و جمجمه درد احساس نمی‌کنند).

خود بیوپسی به دو روش اصلی انجام می گیرد:

• یک روش این است که MRI یا CT را گرفته سپس با استفاده از نشانگرهایی (هر کدام به اندازه یک سکه ۵ سنتی) که در قسمت‌های مختلف پوست سر قرار داده شده‌اند، یا خطوط صورت و پوست سر، نقشه داخلی سر ایجاد شود.
• در روشی دیگر که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، یک قاب سفت و سخت به سر متصل می‌شود. همراه با این قاب، MRI یا سی تی اسکن انجام شده و به جراح کمک می‌کند تا سوزنی توخالی را به درون تومور هدایت کند. این شیوه نیازمند برشی در پوست سر و سوراخی کوچک در جمجمه است.

بافت جدا شده برای آسیب شناس (پزشک متخصص در تشخیص بیماری با توجه به نتایج آزمایشات) فرستاده می‌شود. گاهی اوقات نیز ممکن است احتیاج باشد که نوروپاتولوژیست (آسیب شناسی که تخصص آن در بیماری سیستم عصبی است) نیز نگاهی به آن بیندازد. آسیب شناس با استفاده از میکروسکوپ آن را مورد بررسی قرار داده (ممکن است آزمایش‌های دیگری را نیز روی آن انجام دهد) تا خوش خیمی و یا بدخیمی (سرطانی) و نوع دقیق آن را مشخص کند. این امر در تعیین پیش تشخیص (چشم انداز) و بهترین دوره درمان، بسیار اهمیت دارد. ممکن است تشخیص مقدماتی در همان روز انجام شده اما تشخیص نهایی غالبا حداقل چند روز طول می‌کشد.

بیوپسی باز یا جراحی (کرانیوتومی)

در صورتی که تصویربرداری نشان دهد تومور می‌تواند با جراحی درمان شود، جراح مغز و اعصاب از بیوپسی سوزنی استفاده نکرده و به جای آن نوعی جراحی به نام کرانیوتومی را برای برداشت بیشتر یا تمام تومور انجام می‌دهد.(اگر برداشت تمام تومور به ساختارهای مهم نزدیک آن آسیب برساند، برداشتن بیشتر تومور که با نام Debulking شناخته شده، انجام می‌شود.)

برای انجام تشخیص اولیه، نمونه‌های کوچکی از تومور در حالی که بیمار هنوز در اتاق عمل قرار داشته، توسط آسیب شناس مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کار می‌تواند به راهنمایی در درمان، از جمله اینکه آیا جراحی بیشتری باید انجام شود یا خیر، کمک کند.

انجام آزمایش‌های آزمایشگاهی بر نمونه‌ها

یافتن نوع توموری که فرد آن را داراست در تعیین چشم انداز (پیش تشخیص) و گزینه‌های درمانی پیش رو بسیار اهمیت دارد. اما اخیرا پزشکان دریافته‌اند که تغییر در برخی ژن‌ها، کروموزوم‌ها یا پروتئین‌های موجود در سلول‌های سرطانی نیز می‌تواند مهم بوده و برخی تومورها در مورد این تغییرات مورد آزمایش قرار می‌گیرند. به عنوان مثال:

• گلیومایی که دارای جهش ژنتیکی IDH1 یا IDH2 بوده، به نسبت گلیومای بدون این جهش، از چشم انداز بهتری برخوردار است.
• در گلیومای درجه یک، وجود متیلاسیون پروموتر MGMT با نتایج بهتر و احتمال پاسخ دهی به شیمی درمانی مرتبط است.

لومبار پانکچر (مایع کشی از نخاع)

از این آزمایش عمدتا برای جستجوی سلول‌های سرطانی در مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایعی که مغز و نخاع را احاطه کرده، استفاده می‌شود. برای انجام این آزمایش، شما به پهلو در حالی که زانوها در نزدیکی سینه قرار داده شده، دراز می‌کشید. پزشک ابتدا قسمت پایینی کمر در نزدیکی ستون فقرات را بی حس کرده، سپس سوزنی توخالی و کوچک میان استخوا‌های ستون فقرات قرار داده و مایع آن بیرون می‌کشد.

این مایع به آزمایشگاه فرستاده شده تا جستجو برای سلول‌های سرطانی به همراه دیگر آزمایش‌ها روی آن انجام شود.

لومبار پانکچر معمولا عملی بسیار ایمن بوده اما پزشک باید اطمینان حاصل کند که آزمایش منجر به افت شدید فشار مایع داخل جمجمه نشود، چرا که احتمال وقوع مشکلات جدی وجود دارد. به همین دلیل ابتدا تصویربرداری‎هایی چون MRI یا سی تی اسکن انجام می‌شود.

این کار معمولا نه برای تشخیص تومورهای مغزی، بلکه ممکن است برای کمک به تعیین میزان تومور با جستجوی سلول‌های سرطانی در CSF انجام شود. اگر تومور قبلا به عنوان نوعی تشخیص داده شده باشد که از طریق CSF انتشار میابد، مانند اپاندیموم، از این شیوه استفاده می‌شود. لومبار پانکچر معمولا در افراد مشکوک به لنفوم مغزی اهمیت داشته چرا که سلو‌ل‌های لنفوم اغلب به CSF نشر پیدا می‌کنند.

آزمایش خون و ادرار

این آزمایش‌ها به ندرت در تشخیص تومور مغزی یا نخاعی استفاده شده اما ممکن است برای بررسی میزان عملکرد کبد، کلیه‌ها و دیگر اندام‌ها انجام شوند و به خصوص قبل از انجام هرگونه جراحی بسیار اهمیت دارند. اگر شما در حال شیمی درمانی باشید، آزمایش خون به صورت روتین انجام شده تا دیده شود آیا درمان بر دیگر قسمت‌های بدن اثر گذاشته است یا خیر.

منبع: cancer.org