در رسانه ها مطالب زیادی در مورد تابش اشعه ناشی از تصویربرداری پزشکی منتشر شده است و بسیاری از بیماران در مورد آن سوال می‌کنند. آنها می‌خواهند بدانند که آیا تابش از طریق ماموگرافی، آزمایش تراکم استخوان، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) و … خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد؟ برای اکثر خانم‌ها، خطر تصویربرداری معمول با اشعه ایکس مانند ماموگرافی یا اشعه ایکس دندان، بسیار کم است. اما بسیاری از کارشناسان نگران استفاده از آزمایشات با دوز تابش بالاتر، مانندCT اسکن و تصویربرداری هسته‌ای هستند.

سالانه بیش از ۸۰ میلیون CT اسکن در ایالات متحده انجام می‌شود، در حالی که در سال ۱۹۸۰ فقط سه میلیون CT اسکن انجام شده بود. سی تی اسکن و تصویربرداری هسته‌ای انقلابی در تشخیص و درمان ایجاد کرده است و تقریباً نیاز به جراحی‌های اکتشافی و بسیاری از روش‌های تهاجمی و بالقوه خطرناک را از بین برده است. مزایای این آزمایشات، در صورت مناسب بودن، بسیار بیشتر از خطرات مربوط به سرطان در ارتباط با تشعشعات است و خطر ناشی از آزمایش سی تی اسکن یا تصویربرداری هسته‌ای بسیار ناچیز است. اما آیا ما مشکلات بهداشت عمومی در آینده را نیز رصد می‌کنیم؟

قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزه در حال افزایش است

تابشی که از اشعه ایکس، CT اسکن و تصویربرداری هسته‌ای می‌گیرید، تابش یونیزه است. طول موج های پرانرژی یا ذراتی که به بافت ‌ها نفوذ می‌کنند تا اندام ها و ساختارهای داخلی بدن را نشان دهند. اشعه یونیزه می تواند به DNA آسیب برساند و اگرچه سلول های شما بیشتر آسیب ها را ترمیم می کنند، اما گاهی اوقات کار را به طور ناقص انجام می دهند و باعث می شود مناطق کوچکی “خراب شود”. نتیجه آن جهش DNA است که ممکن است در طی سالها زمینه پیدایش سرطان را در شما فراهم کند.

ما به طور مداوم در معرض دوزهای کمی تشعشع یونیزه از منابع طبیعی هستیم. به ویژه، تابش کیهانی، به طور عمده از خورشید و رادون که یک گاز رادیواکتیو و حاصل تجزیه طبیعی اورانیوم در خاک، سنگ، آب و مصالح ساختمانی است. اینکه چه مقدار در معرض این اشعه‌های به اصطلاح پس زمینه‌ای هستید، به عوامل زیادی از جمله ارتفاع و حتی تهویه منزل بستگی دارد. اما به طور متوسط این میزان ۳ میلی سیورت (mSv) در سال است. (میلی سیورت Sievert واحد اندازه گیری قرار گرفتن در معرض تابش است)

قرار گرفتن در معرض تابش یونیزه از منابع طبیعی یا زمینه ای از حدود سال ۱۹۸۰ تاکنون تغییری نکرده است، اما میزان سرانه تابشی کل آمریکایی ها تقریباً دو برابر شده است و کارشناسان معتقدند دلیل اصلی آن افزایش استفاده از تصویربرداری پزشکی است. نسبت قرار گرفتن در معرض تابش کل که از منابع پزشکی حاصل می شود از ۱۵٪ در اوایل دهه ۱۹۸۰ به ۵۰٪ امروز رسیده است. بر اساس گزارشی که در مارس ۲۰۰۹ توسط شورای ملی حفاظت و اندازه گیری تابش منتشر شد، CT اسکن به تنهایی ۲۴٪ از کل تابش در ایالات متحده را تشکیل می‌دهد.

پرتوی یونیزه و خطر سرطان

مدت هاست که می‌دانیم کودکان و نوجوانانی که برای درمان لنفوم یا سرطان‌های دیگر، دوز بالایی از اشعه دریافت می‌کنند، احتمال دارد در اواخر زندگی به سرطان‌های اضافی مبتلا شوند. اما ما هیچ آزمایش بالینی برای جهت دادن به فکر خود در مورد خطر سرطان ناشی از تابش پزشکی در بزرگسالان سالم نداریم. بیشتر آنچه در مورد خطرات تشعشعات یونیزان می دانیم ناشی از مطالعات طولانی مدت در مورد افرادی است که از انفجارهای بمب اتمی در سال ۱۹۴۵ در هیروشیما و ناگازاکی جان سالم به در بردند. این مطالعات نشان می‌دهد خطر ابتلا به سرطان در افرادی که در معرض انفجار قرار گرفته‌اند اندکی افزایش یافته اما به میزان قابل توجهی است. از جمله گروهی از ۲۵۰۰۰ نفر از بازماندگان هیروشیما که کمتر از ۵۰ میلی ثانیه اشعه دریافت کرده اند.( مقداری که ممکن است از تعداد سه یا چهار سی تی اسکن دریافت کنید.)

با این وجود، انفجار اتمی مدل مناسبی برای قرار گرفتن در معرض تابش پزشکی نیست، زیرا بمب تابش خود را به یک باره آزاد می‌کند، در حالی که دوزهای حاصل از تصویربرداری پزشکی کمتر هستند و با گذشت زمان پخش می شوند. با این حال، بیشتر متخصصان معتقدند که تصویربرداری نیز می تواند به اندازه دریافت یکباره دوز معادل آن مضر باشد.

تصویربرداری با دوز تابش بالاتر

بیشترین میزان مواجهه در ایالات متحده به دلیل سی تی اسکن و تصویربرداری هسته ای است که به دوزهای تشعشع بیشتری نسبت به اشعه ایکس سنتی نیاز دارد. به عنوان مثال، اشعه ایکس قفسه سینه ، ۰.۱ mSv را ازاد میکند، در حالی که CT قفسه سینه ، ۷ mSv – 70 برابر آن را و این بدون احتساب سی تی اسکن ثانویه ای است که در ادامه درمان بسیار رایج است.

در مطالعه ای که در سال ۲۰۰۹ از بیمارستان بریگام و زنان در بوستون انجام شد، محققان احتمال بالقوه ابتلا به سرطان در سی تی اسکن را در ۳۱۴۶۲ بیمار طی ۲۲ سال تخمین زدند. برای کل گروه، افزایش خطر ناچیز بود – ۰.۷٪ بالاتر از کل خطر ابتلا به سرطان در ایالات متحده ، که ۴۲٪ است. اما برای بیمارانی که چندین سی تی اسکن داشتند، افزایش خطر بیشتر از ۲.۷ تا ۱۲ درصد بود. (در این گروه، ۳۳ نفر بیش از پنج سی تی اسکن دریافت کرده بودند؛ ۵ نفر بیش از ۲۲ سی تی اسکن و ۱ نفر بیش از ۳۸ سی تی اسکن.)

چه باید کرد؟

در صورتی که در طی درمان سرطان در دوران جوانی در معرض دوزهای بالای اشعه قرار گرفته اید، خطر ابتلا به سرطان به دلیل تابش پزشکی اندک است. اما ما به طور معمول قطعی نمی توانیم بگوئیم، زیرا اثرات ناشی از تابش به طور معمول سالها به طول می انجامد و افزایش تصویربرداری با دوز بالا فقط از سال ۱۹۸۰ اتفاق افتاده است.

پس تا زمانی که ما به اطلاعات لازم دست یابیم، تا می‌توانید دفعات و دوز تابشی کمتری را دریافت کنید و از روش های زیر استفاده کنید:

هر تصویربرداری تشخیصی با دوز بالا را با پزشک خود در میان بگذارید. اگر برای درمان یا تشخیص یک بیماری پزشکی به CT یا اسکن هسته ای نیاز دارید، مزایای آن را به طور دقیق بدانید که آیا بیشتر از خطرات آن است. با این حال، اگر پزشک شما CT را تجویز کرده است، منطقی است که از او بپرسید این کار چه تاثیری در مدیریت وضعیت سلامت شما خواهد داشت. به عنوان مثال، آیا این تصویربرداری شما را از یک روش تهاجمی نجات می‌دهد؟

سابقه اشعه ایکس خود را ثبت کنید. این امر به صورت کاملاً دقیقاً لازم است زیرا دستگاه های مختلف میزان متفاوتی را از اشعه تحویل می دهد و میزانی که شما جذب میکنید به وزن و بخشی از بدن که در معرض اشعه ایکس قرار داده می شود نیز بستگی دارد. اما با این کار شما و پزشکان به یک تجربه برای قرار گرفتن در معرض اشعه دست خواهید یافت.

آزمایش تابش با دوز کمتری را در نظر بگیرید. اگر پزشک شما دوز اسکن سی تی یا داروی هسته ای شما را می تواند کاهش دهد، از او بپرسید که آیا این امکان وجود دارد که با اشعه ایکس با دوز کمتر یا آزمایشی که از اشعه استفاده نمی شود مانند سونوگرافی (که از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می کند) یا MRI ( که به انرژی مغناطیسی متکی است) استفاده کنید؟ نه سونوگرافی و نه MRI به DNA آسیب نمی رسانند یا خطر سرطان را افزایش نمی دهد.

آزمایش کم تکرار را در نظر بگیرید. اگر به طور منظم سی تی اسکن برای یک بیماری مزمن انجام دهید، از پزشک خود بپرسید آیا امکان افزایش زمان بین سی تی اسکن وجود دارد یا خیر. اگر احساس کنید سی تی اسکن ها کمکی نمی‌کنند، در مورد اینکه آیا شما می توانید روش دیگری مانند تصویربرداری با دوز پایین تر یا مشاهده بدون تصویربرداری داشته باشید ، با پزشک خود صحبت کنید.

به دنبال سی تی اسکن نباشید. درخواست سی تی اسکن نکنید فقط به این دلیل که مطمئن شوید که “معاینه دقیق” داشته اید. سی تی اسکن بندرت اطلاعات ناشناخته مهمی را در افراد بدون علائم ایجاد می‌کند و این احتمال وجود دارد که در یک اسکن به صورت اتفاقی موردی پیدا شود. خود این امر نیاز به سی تی اسکن های بعدی یا اشعه ایکس دارد که شما را در معرض تابش بیش تر قرار میدهد.

منبع : سایت health.harvard.edu